Preek over

Vrouwen en meisjes, jullie die vanmorgen in de kerk ongeveer de helft van alle aanwezigen uitmaken: opgelet! Er zijn raadgevers die jullie aanmoedigen om niet te luisteren als dominees aandringen op ‘nederigheid’ en op ‘nederig knielen’- zie de psalm regel die we zo-even zongen:
Immers: te veel vrouwen en meisjes knielen ál te nederig. En te veel mannen vinden het wel prima dat vrouwen en meisjes zich deemoedig opstellen. Nee, voor deze helft van de kerkgangers – aldus die raadgevers – zou het beter zijn als ze een preek hoorden waarin zij werden aangespoord om op te staan en zich in hun volle lengte op te richten. Laten dan liever de mánnen luisteren naar een preek over ‘nederigheid’. Laten zíj maar goed in hun oren knopen wat we gezongen hebben:
Maar nu zijn er andere raadgevers die ook de mánnen aanmoedigen om reserves in acht te nemen bij zo’n preek en zo’n lied. Want neem nu eens de veelzeggende woorden uit Jesaja 66:2:
Daarvan is het effect dat mensen zich afhankelijk weten van God, schuldbewust zijn, zich klein maken voor Hem. Maar is dat effect wel zo gewenst? Het zijn echt niet alleen de vrouwen die daardoor kunnen scheef groeien. Psychologen zien teveel verfrommelde vrouwen én mannen die zich niet ontplooien, angstig over zichzelf zitten te tobben, geen zelfvertrouwen hebben, zich minderwaardig voelen, zichzelf een overdreven bescheidenheid aanleren, zichzelf veel te veel wegcijferen en zó toegeeflijk zijn dat er misbruik van wordt gemaakt. En het ergste van alles is dat die mensen intussen barsten van jaloezie en frustratie. Allerlei therapieën moeten worden ingezet om hen te leren voor zichzelf op te komen, voor zichzelf te kiezen, in zichzelf te geloven, uit hun schulp te kruipen en zichzelf doelen te stellen, zichzelf in te prenten “Yes, we can!” Nogal wat van die mensen die psychologische hulp moesten inroepen hebben inmiddels de kerk verlaten. Want buiten de kerk lijkt het veel beter en veel gemakkelijker te gaan: jezelf neerzetten en je in je volle lengte oprichten, dan waar als maar de ‘nederigheid’ gepreekt wordt. En dus: waar ben ik mee bezig vanmorgen, als ik ‘nederigheid’ als thema voor de preek kies? Ik kan antwoorden dat grote christelijke denkers als Augustinus en Luther en Calvijn ‘nederigheid’ uitriepen tot de allerbelangrijkste christelijke deugd. Maar daarmee maak ik het alleen maar slechter – toch?

De raad van die raadgevers is niet onzinnig. Want het is waar dat je met ‘nederigheid’ een heel verkeerde kant op kunt gaan. Maar laten wij niet vergeten dat nederigheid ook heilzaam kan zijn voor een mens zijn. Wie een gezonde nederigheid heeft verworven

• hoeft niet meer zoveel van zichzelf
• verteert zichzelf niet in afgunst
• durft ongelijk te bekennen
• oordeelt minder snel
• leeft onbezorgd en in vertrouwen
• is niet bang meer dat hij tekort komt
• is hoopvol in het verdragen van tegenspoed.

Voor die nederigheid, dat is de Bijbelse nederigheid, breek in vanmorgen een lans.

De nadruk die in de Bijbel wordt op nederigheid ontspringt aan de ervaring, dat wij mensen zo nietig zijn in verhouding tot de onmetelijk hoge en grote God. Zie de uitspraak die als een gongslag klinkt aan het begin van Psalm 138:6:
Daarmee wordt ontkend dat mensen hoogverheven zijn. Dat is voor menigeen tegen het zere been. Het lijkt een mens in het bloed te zitten om iets beter te kunnen dan anderen, om zich boven anderen uit te worstelen, om grip te krijgen op zijn leven, om de dingen naar zijn hand te zetten en er boven te staan. Dat alles houdt ten diepste in: als God willen zijn. Maar dat zijn wij mensen niet, en dat kan ons lelijk dwars zitten. En tegelijk is het heilzaam om dat te accepteren. Wij hoeven ook niet God te zijn. Dat wil zeggen: wij hoeven geen dingen te doen die alleen God kan. Wij hoeven geen verantwoordelijkheden op ons te nemen die alleen Hij aankan. Wij zijn maar kleine mensen die de wereld niet kunnen veranderen, en die ook maar in beperkte mate grip hebben op ons leven. Het is bevrijdend om dat goed te vinden, in het besef dat alleen de HEER hoogverheven is. Je kunt het niet vaak genoeg zeggen tegen jezelf: “Jij bent God niet!” Dát is gezonde nederigheid.

Daar moet ik dan meteen bij zeggen, dat psalm 138 niet alleen benadrukt dat de HEER hoogverheven is,. maar ook dat Hij met hart en ziel de beschermheer wil zijn van nietige mensen. In vers 2 worden zijn liefde en trouw geprezen. In vers 3 wordt dankbaar gerept van zijn hulp en uitredding. In vers 7 en 8 wordt hoog opgegeven van zijn bescherming. Maar juist dáárom is het zo goed om te horen dat Hij hoogverheven is. Geen andere macht kan ons iets maken, en dus kunnen wij lak hebben aan welke machten en machthebbers ook. Zie vers 1:
Ja, alle presidenten en juntaleiders hebben op de knieën te gaan voor Hem, vers 4:
Wat wil een mens nog meer: de grote God als zorgzame en genadige Beschermheer? Zo wortelt gezonde nederigheid in de religieuze ervaring dat alleen God hoog verheven is. Aan de ene kant kun je in de verhouding tot Hem je kwetsbaarheid en feilbaarheid ervaren, je sterfelijkheid en zondigheid. Aan de andere kant word je uitgenodigd om je toe te vertrouwen aan Hem die jou in zijn hoogheid ziet, je opmerkt, oog voor je heeft, vers 6. God is werkelijk onze hemelse Vader: zorgzaam als een vader, en tegelijk hoog verheven tot in de hemel. Naarmate wij ons God menselijker voorstellen zal ook dat besef van nederigheid wegebben. Terug dus naar dat Bijbelse oergevoel dat God hóógverheven is, en dat Híj onze Vader wil zijn. We worden gezien – door Hem. Dat wil onze levensinstelling stempelen tot een houding van vertrouwen en onbezorgdheid.

Ik zei het al: mét dat vers 6 opent met het accent op Gods verhevenheid, wordt ontkend dat mensen hoogverheven zijn. Ik ga dat nog wat toespitsen. Hoogverheven is niet koning Willem-Alexander. Of president Poetin. Of je moeder. Of je baas. Voor God zijn wij allemaal gelijk. Niemand staat wezenlijk hoger dan de ander. In de relatie tot God staan we allemaal op precies hetzelfde niveau. We zijn allemaal even sterfelijk, even zondig,even kwetsbaar. Natuurlijk kunnen mensen wel met gezag over anderen bekleed worden. Als zodanig heeft je moeder recht op je respect, en de koning ook. Maar ook, juist als je gezag hebt over een ander, gaat het erom dat Gods heerschappij over die ander zichtbaar wordt gemaakt. Zodra een gezagsdrager ophoudt in dienst te staan van God en zichzelf opwerpt, dreigt er onheil. Het is dáárom dat God zo’n hekel heeft aan strebers en hoogmoedigen. Want dat zijn mensen die proberen over een ander te heersen, om boven hen uit te steken. Zij doen alsof ze God zijn! – zie de eerste verzen van Obadja over het volk van Edom:
Dat God met gramschap de eigenwaan van trotse zielen aanziet (Psalm 138:3 berijmd) heeft dus ook een politieke lading. Laat dat u tot troost zijn als u even verontwaardigd als machteloos de televisiebeelden ziet van al die leiders met grootheidswaanzin, van al die terroristen die hun troon oprichten met nietsontziend geweld. Werkelijk, God verdraagt het niet als mensen zich aan machtswellust te buiten gaan, anderen aan zich onderwerpen, een grote bek hebben tegen anderen. Denk aan de lofzang van Maria:
Wat een belofte is dat. Waar mensen andere mensen naar beneden drukken, zal de HEER ingrijpen. Wat een goed nieuws voor alle verdrukten op aarde. Bid erom dat God daadwerkelijk zo zal handelen, als Hij eens met Edom gedaan heeft

Natuurlijk slaat dit op ook onszelf terug. Wie is immuun voor het virus van de zelfverheffing? Heel subtiel en tersluiks kun je ook zelf aan de drang toegeven om boven een ander uit te steken. Nee, ik bedoel niet dat je niet je best mag doen om een sportwedstrijd te winnen, of hoge cijfers te halen. Alweer: het gaat om onze gelijkheid voor God. Wat een verleiding is het om jezelf tegenover God beter te voelen dan een ander, en daarmee ook te gaan denken dat jij meer dan de ander aanspraak kunt maken op Gods goedheid. Alsof jij niet evenzeer van Gods genade leeft als die ander! Giftige hoogmoed is het, als we néérzien op anderen. Voor God zijn wij ook in die zin aan elkaar gelijk, dat wij allemaal zijn genade nodig hebben, kerkelijke brave borsten niet minder dan die vreselijke terroristen. Nederigheid is ook in deze zin heilzaam, dat we ophouden onszelf op te blazen en de ander klein te maken. Ware nederigheid maakt royaal:

• royaal je eigen fouten toegeven
• royaal de ander ruimte gunnen om fouten te maken
• royaal erkennen datgene waar de ander goed in is
• royaal openstaan voor goede raad, omdat je weet dat jij de wijsheid niet in pacht hebt.

Als je dat allemaal op je in laat werken ga je begrijpen waarom nederigheid te boek staat als de voornaamste christelijke deugd is. Maar dan ook kun je gaan beseffen hoe ver de ware nederigheid nog van je afstaat. Misschien ga je dan verlángen naar nederigheid. En dan sla je de weg van het discipelschap pas echt in, in de navolging van Hem die gezegd heeft: “Leer van Mij, want Ik ben zachtmoedig en nederig van hart.” (Matteüs 11:29)
Amen.