Preek over Leviticus 23:1-4 en Handelingen 20:7-12

Opvallend is dat de Catechismus niet ingaat op het thema 'werken op zondag'. Hij besteedt ook nauwelijks aandacht aan het sociale aspect van het vierde gebod: de rust die mens en dier gegund wordt. In plaats daarvan gaat het in zondag 38 over dingen die je in het vierde gebod niet aantreft: bezoek aan de kerkdiensten, en het nieuwe leven dat elke dag van je leven moet blijken. Wat zit hier achter? De Catechismus sluit zich hier aan bij een oude traditie, waarin werd gezocht naar een nieuwtestamentische omgang met het vierde gebod. De vroege kerk was ervan onder de indruk, dat onze Heer Jezus in het geweer was gekomen tegen een viering van de sabbatdag die zwaar op de mensen drukte. Voor rust, zo begreep men, moest je niet bij een specifieke dag zijn, maar bij de Heer zelf. Zie Matteüs 11:28-30 en ook Kolossenzen 2:16,17; Romeinen 14:5,6. In de praktijk nam de vroege kerk dan ook afscheid van de verplichting om de laatste dag van de week rust te houden. Men verwachtte de vervulling van het vierde gebod niet meer van de onderhouding van de sabbatdag, maar van de trouw aan de Here Jezus. Kort gezegd: men hield vast aan het sabbatsmotief, maar wees de sabbatdag af. Men zag de zondag dan ook niet als de vervanger van de sabbatdag. Men vierde de zondag als 'de dag van de Heer', door op die dag te midden van de gemeente het evangelie centraal te stellen. Maar let wel: de zondag was aanvankelijk een gewone werkdag. Hij gold ook niet als de enige dag voor de samenkomsten van de gemeente - zie het 'elke dag' in Handelingen 2:46. De zondag was dus echt wat anders dan de sabbatdag. In de Italiaanse naamgeving van de zaterdag en de zondag vind je dat terug. Welnu, in de Catechismus is deze traditie levend gehouden. Alle aandacht gaat uit naar het bezig zijn met het evangelie, Gods Woord, en nadruk wordt gelegd op het leven van alledag. Het is veelbetekenend dat wordt gezegd dat we "vooral op de rustdag trouw tot Gods gemeente komen": vooral - niet uitsluitend! En die rustdag: dat is de zondag, niet de sabbatdag. Althans: zo zegt de oorspronkelijke tekst het, waarin het woord 'sabbatdag' ontbreekt! De wettische viering van de sabbatdag die Jezus bestreed wilde men per se niet op de zondag overgebracht zien. In de praktijk is het anders gelopen. Binnen de puriteinse vleugel van het protestantisme ging men de zondag en de sabbatdag toch weer met elkaar identificeren. In de Nederlandse tekst van de Catechismus heeft men zo de woorden 'op de sabbat' ingevoegd - zie de notitie. Mij dunkt, daarmee zette men de deur open voor een toch weer wettische viering van de zondag. In deze preek pleit ik er daarom voor, terug te keren tot de oorspronkelijke tekst van de Catechismus en aansluiting te zoeken bij de traditie van de vroege kerk. Voor ons, nieuwtestamentische christenen, gaat het inderdaad niet om de sabbatdag maar om het sabbatsmotief.

Daarom nu in de eerste plaats een pleidooi om de zondag te vieren als dag van de Heer. Dat betekent, dat alle aandacht uitgaat naar de eredienst. In het Oude Testament vind je dat al, dat er eredeinstenw orden gehouden op de sabbatdag. Sprekend is in dit verband het begin van Leviticus 23: de sabbat is een van de feestdagen die de Israëlieten samen vieren. Die lijn wordt in het Nieuwe Testament doorgetrokken naar de zondagsviering: de gemeente komt samen op de zondag, de eerste dag van de week, de dag van de opstanding (Johannes 20:1, 19, 26). Die wordt genoemd: dag van de Heer (Openbaring 1:10). Het is veelzeggend dat het verhaal van Handelingen 20:7-12 uitloopt op de opwekking van een dode. Dat hoort bij de eerste dag van de week, de dag van de Heer: opstanding! In het Russisch heet de zondag zelfs 'opstandingsdag'! Het verhaal van Handelingen 20 brengt nog iets anders aan de dag: de samenkomst van de gemeente wordt gedomineerd door een lange toespraak van Paulus. Dat wil zeggen dat er geleerd werd. Dat vind je terug in de oorspronkelijke tekst van zondag 38: op de rustdag kom je tot Gods gemeente om Gods Woord te leren. Vandaar dat ook de scholen worden genoemd. In de tijd van de Reformatie was hier een schreeuwende behoefte aan: leren. De mensen waren te lang dom gehouden. Ook in onze tijd wordt het weer steeds belangrijker: kennis, ook geloofskennis, staat onder druk. Mensen, er moet in de kerk ook geleerd worden! Tegelijk treft dat de Catechismus, zich aansluitend bij Handelingen 2:42, oog heeft voor andere momenten in de kerkdienst: viering van de sacramenten doop en avondmaal, het gebed, de hulp voor de armen. We vinden dus geen steun in onze traditie als we de hardnekkige gereformeerde gewoonte volgen om de kerkdienst te versmallen tot een preek met wat liedjes eromheen!

Interessant is de nadruk op het leven van 'alledag'. Hier duikt een hoofdmotief van de Reformatie op: 'de Heer door zijn Geest in mij laten werken'. Dat wil zeggen: het christelijk leven is niet gebaseerd op onze werken, maar op gelovig openstaan voor Gods reddend werk. Er zit wel humor in: de echte sabbatsviering is dat er gewerkt wordt - door God! En inderdaad: dat is de ware rust, de ware vrijheid. Ophouden met alles zelf willen doen, en ruimte maken voor het werk van God en zijn Geest. En waar je je gelovig openstelt voor het werk van de Geest, tja, daar kan het niet anders of je houdt op met je eigen boze werken. Zo denkt de Catechismus bij de viering van de sabbat aan de voleinding. Het nieuwe leven vangt nu al aan, de eeuwige sabbat, waarin mensen vrede en rust vinden bij God,.

Welk licht werpt dit alles op onze zondagsviering? Ik denk dat het helder is: de Catechismus ziet als centrum van de zondag de gemeentelijke samenkomst, de eredienst. Dáár is de zondag voor. Het is de dag van de Heer, niet de dag van jouzelf. Daar is de rust van de zondag ook voor. Toen de eerste christelijke keizer van het Romeinse rijk, keizer Constantijn de Grote, zondagswetten uitvaardigde, ging het hem erom dat ook de slaven naar de kerk konden gaan. Dat is actueel. Een van de motieven van het verzet van de kerk tegen de koopzondagen was de overweging, dat het winkelpersoneel gelegenheid moet hebben om naar de kerk te gaan. Maar wat, als je tijd overhoudt op zondag? Hoe zit het dan met sport? Met museumbezoek, of een concert, of een terrasje? Het is niet toevallig dat trouwe christenen (ook gereformeerde christenen!) in andere delen van de wereld daar minder krampachtig mee omgaan dan strenge Nederlandse christenen. Daar hield men de zondag en de sabbatdag meer uit elkaar. Zij hebben begrepen, dat de dag van de Heer in geen geval mag lijken op de wettische sabbatdag waar Jezus tegen aan liep. Nee, het moet een blije dag zijn, een opstandingsdag. Voor ons is de uitdaging dan ook om een goede vorm te vinden voor de zondag. Aan de ene kant: volop ruimte voor de kerkgang, voor het samenzijn met de gemeente, voor het leren van Gods Woord. Het is goed om daarop niet te beknibbelen. Word niet te makkelijk met de kerkgang. Wees ook zuinig op het karakter van de zondag als rustdag. Het is niet goed als de kerkgang toch weer in het gedrang komt door allerhande activiteiten op zondag. Aan de andere kant is het goed om op zondag ruimte te maken voor de vreugde. Ook daarop moeten we niet beknibbelen!. Zorg dat de zondag een fijne, blije dag is, niet een dag waarop je je verveelt, maar een feestelijke dag, die ergens al een voorproefje is van de eeuwige sabbat, het nieuwe, hemelse leven.In de dienst werd de volgende notitie uitgereikt:

CATECHESEDIENST VAN CGK en NGK EINDHOVEN OP ZONDAGMIDDAG 9 december 2007Houd de sabbat in ere, het is een heilige dag. Zes dagen lang kunt u werken en al uw arbeid verrichten, maar de zevende dag is een rustdag, die gewijd is aan de HEER, uw God; dan mag u niet werken.Dat geldt voor u, voor uw zonen en dochters, voor uw slaven en slavinnen, voor uw vee, en ook voor vreemdelingen die bij u in de stad wonen.Want in zes dagen heeft de HEER de hemel en de aarde gemaakt, en de zee met alles wat erin leeft, en op de zevende dag rustte hij. Daarom heeft de HEER de sabbat gezegend en heilig verklaard.

Vraag en antwoord 113Wat gebiedt God in het vierde gebod?Ten eerste:

• - Dat de dienst van (Nederlandse versie voegt toe: de kerk en) de prediking en de scholen in stand gehouden worden
• Dat ik vooral (Nederlandse versie voegt toe: op de sabbat, dat is) op de rustdag, trouw tot Gods gemeente kom om (Handelingen 2:42)
  • Gods Woord te leren (Nederlandse versie: te horen)
  • de sacramenten te gebruiken
  • God de Heer openlijk aan te roepen
  • De armen christelijke hulp te betonen (I Korintiërs 16:2)

Ten tweede:

• Dat ik alle dagen van mijn leven
  • mijn boze werken opgeef
  • de Heer door zijn Geest in mij laat werken en aldus
  • de eeuwige sabbat in dit leven aanvang.

Amen