Preek over Spreuken 11

Wat te verstaan onder 'levenskunst'? De kunst om wat van je leven te maken, iets goeds, iets waardevols. Je kunt het leven namelijk ook verkeerd aanpakken. Dan verknal je het. Daarom is en wordt er heel wat nagedacht over de vraag: hoe kun je leven? Niet maar 'overleven', de tijd doorkomen, maar iets moois en goeds van het leven maken. Aardig is dat dat besef ook zit in de Latijnse uitdrukking voor 'levenskunst' is ars vivendi. Dat woord 'ars' betekent 'kunst'; het komt terug in ons woord 'artistiek', 'kunstzinnig'. Zo vatten sommigen 'levenskunst' op: de vaardigheid om van je leven een kunstwerk te maken. Er zijn mensen die zeggen dat daar geen recept voor is. Je moet maar gewoon iets proberen en er door vallen en opstaan achter komen wat het beste is. Daar staat een vloed van adviezen tegenover. Het advies van de reclame bijvoorbeeld: koop dat en dat als je van je leven iets wilt maken. Maar ook allerlei zelfhulpboeken, over onthaasting bijvoorbeeld, of over hoe je je redt uit lastige situaties. Ik kan een boek tonen van allerlei geleerde schrijvers die nagedacht hebben 'over levenskunst'. Zo heet het ook: Over levenskunst. De grote filosofen over het goede leven (red. Joep Dohmen). Daarin staat bijvoorbeeld de volgende spreuk van de Duitse dichter Goethe:

Zinnig hè, zo'n spreuk. Laten er daar nu honderden van in de bijbel staan! Ik doel op het boek Spreuken. Dat boek staat bekend als 'wijsheidsboek', maar je kunt net zo goed zeggen dat dit boek ons levenskunst bijbrengt. In deze eerste preek over 'bijbelse levenskunst' wil ik bij een hoofdstuk uit dit bijbelboek stilstaan. Spreuken 11. Ik licht er een paar spreuken uit die prachtig illustreren wat de waarde is van deze 'lessen in levenskunst'. Ik verbind er een verzoek aan. Mogelijk hebben sommigen van u in het boek Spreuken ook lessen in levenskunst aangetroffen waar ze in hun leven zijn door aangesproken, of waar ze echt wat aan gehad hebben. Wat zou het zinvol zijn als u in een volgende dienst daarvan kort iets aan ons allen zou willen aanduiden. Het gaat om de zondagmiddagen 24 en 31 juli. Zijn er hier mensen aanwezig die nu al kunnen aangeven dat ze iets paraat hebben - graag. Maar anders: denk er eens over na en neem contact met mij op. Nu uw aandacht voor allereerst Spreuken 11:12:Let allereerst op de tegenstelling 'verstand-inzicht'. Er staat niet: wie zijn medemens kleineert, zondigt. Het gaat hier meer over wat verstandig is, wat slim is, wat 'goochem' is. Ongetwijfeld ligt het begrippenpaar 'goed-kwaad' heel dichtbij. Het is ook fout, afkeurenswaardig om je medemens te kleineren en te verachten. Maar waar hier de nadruk op valt is dat het ook dom is. Je pakt het niet slim aan als je je medemens kleineert.

Ziedaar het thema 'levenskunst'. Als je het leven niet wilt verknallen, moet je dit vooral niet doen: je medemens kleineren. Veel beter is het om te zwijgen. Hieruit spreekt het diepe psychologische inzicht, dat het rampzalige gevolgen kan hebben als je mensen kleineert. Mensen hebben namelijk eergevoel. Het is gevaarlijk om de eer van mensen aan te tasten. Een klassiek voorbeeld is wat er gebeurde na de Eerste Wereldoorlog. De verslagen partij, de Duitsers, werden diep vernederd. Dat hebben veel Duitsers de overwinnaars, de Fransen en Engelsen, nooit vergeven. De opkomst van de nazi's is daardoor in de hand gewerkt. In onze tijd hebben we te maken met de Islam. Dat is een trotse cultuur. Niets is dommer dan moslims te vernederen, te kleineren. Het draagt bij tot een voedingsbodem van terrorisme. De verstandige daarentegen zwijgt. Dat wil zeggen: die wrijft geen zout in de wond. Ik geef een eigentijdse actualisering van deze spreuk:Een dikke streep onder het liefdegebodIk ga nog naar een tweede spreuk, 11: 17:Ook deze spreuk is illustratief voor de bijbelse levenskunst. Opvallend is hier namelijk de aandacht voor het effect dat een liefdevolle daad heeft op degene die die daad verricht. Omgekeerd ook: er is aandacht voor het effect dat wreedheid heeft op jouzelf. Zie ook de verzen 24-26, waar je iets vergelijkbaars aantreft. Iemand in de kerk wijst in dit verband terecht ook op de 'wijsheidsspreuk' van de Here Jezus in Matteüs 7:2:Wij zijn eraan gewend om te zeggen: dat 'terugslaan op jouzelf' mag niet meetellen. Als je iets liefdevols doet, doe je dat voor een ander. Het is al bij voorbaat geen liefde meer als je iets voor een ander doet vanuit het motief dat je er zelf beter van wordt. Dat is ook w aar. Maar er is onderscheid tussen 'motief' en effect'. Eén ding is: iets liefdevols doen om er zelf beter van te worden. Het is iets anders om geheel belangeloos iets liefdevols voor een ander te doen en te merken, dat het op jouzelf terugslaat. Het is een kwestie van levenskunst om dat op te merken. Ook hier is van een diep psychologisch inzicht sprake. Gesignaleerd wordt, dat wreedaards nooit gelukkige, harmonieuze mensen zijn. Omgekeerd wel: mensen die uit pure belangeloosheid iets voor een ander doen varen daar wel bij. Ze doen het er niet om, maar het is wel het effect. Deze spreuk legt zo de vinger bij een wetmatigheid: de liefde maakt het leven goed - voor iedereen. De wreedheid verwoest het leven - voor iedereen. Wat wil dit zeggen? Dat er een dikke streep komt te staan onder het gebod "Gij zult uw naaste liefhebben als u zelf." Wij kunnen daar soms zo moeilijk over doen en het er zo moeilijk me hebben. Maar de ervaring leert dat het leven er echt wel bij vaart, bij liefde. De schepping is ingericht op liefde, niet op wreedheid.

Zo wordt duidelijk dat deze lessen in levenskunst' voluit bijbels zijn. Ze sluiten aan bij het evangelie van Jezus Christus. Ze brengen tot uitdrukking, dat de schepping opbloeit waar mensen gaan leven in de kracht van de Geest, in de navolging van Christus. Dat is niet 'wereldvreemd'. De wereld vaart er - integendeel - wel bij. In zekere zin is dat ook het evangelie van Christus als zodanig één grote les in levenskunst. Wil je voorkomen dat je levenshuis instort? Wordt dan volgeling van de Heer Jezus Christus. Het is het slimste wat je doen kunt!

Amen