Preek over 2 Samuel 17:27-29 en 2 Samuel 19:31-38

De keuze van het onderwerp. Met de keuze van het onderwerp 'De druk van de beleving' vraag ik vanmiddag uw aandacht voor een schadelijke ontwikkeling in de samenleving, die ook ons christenen parten speelt, en die het noodzakelijk maakt te laten zien welk bijbels perspectief daar tegenover staat.

Laat mij beginnen met u een afbeelding te laten zien van een populaire auto: een terreinwagen. Waarom is die auto zo populair in Nederland? Omdat je zo goed met die auto door de bush–bush kunt rijden? Nou nee, zoveel bush–bush hebben we in Nederland niet, en je ziet die auto's eigenlijk ook hoofdzakelijk op de gewone weg. Ze zijn ook niet buitengewoon goedkoop in aanschaf en gebruik. Die auto's doen het zo goed omdat ze een stoere uitstraling hebben, van avontuur en lef. De mensen die zo'n auto kopen doen dat vanwege die uitstraling. Ze kopen niet zozeer een auto, als wel een beleving, de beleving van stoerheid en vrijheid. Daarvoor hebben ze veel geld over. Dit voorbeeld kan het verschil duidelijk maken tussen een overlevingsmaatschappij en een belevingsmaatschappij. Tot nog maar kort geleden draaide het in de samenleving om overleven. Het leven werd door allerlei gevaren bedreigd: armoede, ziekte, oorlog. De mensen hadden als voornaamste kopzorg: de strijd om het dagelijks bestaan. Er moest brood op de plank komen; men had medicijnen nodig; men ontwikkelde apparatuur ter verlichting van het dagelijks leven, zoals wasmachines en elektrisch licht. Alles stond in het teken van nut. De enige vraag die je bij een auto stelde was: "Rijdt ie?", niet: "Rijdt ie lekker?" De tijden zijn echter veranderd. De dure terreinwagen die mensen kopen vanwege de beleving van vrijheid en avontuur staat symbool voor een maatschappij, waarin het niet meer het overleven is dat de mensen het meest bezig houdt. De welvaart is zo enorm toegenomen, dat velen het gevoel hebbend dat ze dat stadium gehad hebben. Overleven gaat naar het schijnt vanzelf. Waar het nu op aan komt is dat het leven fijn is, of spannend, of leuk. De vraag naar het overleven heeft plaats gemaakt voor de vraag naar het beleven. Met dat woord – dat nog niet zo gek lang bestaat – wordt aangeduid dat je ook echt lééft. 'Beleven' is zoveel als 'iets zelf meemaken'. Het is heel persoonlijk: ik beleef de dingen anders dan jij. Het is ook sterk gericht op genieten. Je vraagt bijvoorbeeld niet zo gauw aan iemand "Wat heb je nou van die beleving geleerd?" Je vraagt wel: "Was het fijn?" Wat er nu in onze samenleving aan de hand is, dat is dat het 'beleven' hoofdzaak is geworden. Het was er natuurlijk altijd, ook in de tijd van de overlevingsmaatschappij. Toen beleefden de mensen het leven ook. Maar wat nieuw is, dat is dat het nu om de beleving drááit. Het gaat er om dat je dingen beleeft. Het gaat erom dat je het leven beleeft. 'Overleven' is het probleem niet meer. De grote opdracht is nu: "Beleef je leven!"

Het woord 'opdracht' viel. Daarmee is aangeduid hoe de vraag naar de beleving kan gaan drukken. Het wordt een 'moeten': ik moet het leven beleven wil het de moeite waard zijn. Ik moet op jacht naar beleving! Onze maatschappij heeft wat dat betreft een enorm aanbod: vakanties in verre landen, kleren, auto's, films, pretparken… Het is allemaal een must aan het worden. Stel je voor dat je op een verjaardagsfeest moet opbiechten dat je eigenlijk niets beleeft… Maar laat beleving zich afdwingen? Kun je het organiseren? Kun je beleving echt 'kopen'? Levert de terreinwagen het gewenste resultaat op? In de praktijk valt het tegen. "Zo, daar ben ik dan ook weer geweest!" klinkt het verveeld als een vakantiebestemming is afgewerkt. Daarbij komt, dat het moeilijker is om iets te beleven naarmate iets vertrouwder is. 'Beleving' staat per definitie voor iets nieuws, iets fris'. En dus drijft de opdracht tot beleving ons naar steeds nieuwe dingen. Vroeger beleefde je de reis van je leven als je naar Zwitserland ging. Tegenwoordig kun je uit Thailand al onbevredigd thuiskomen. Waar is het eind van dit alles? Hoeveel moeier moeten we nog worden? Zullen we zo het echte leven ooit grijpen? Om nog maar te zwijgen over al die mensen voor wie het leven nog steeds een kwestie van 'overleven' is. Grijpen zij ernaast, naast de zin van het leven, de armen, de zieken, de gehandicapten?

Ik sprak van een schadelijke ontwikkeling. Dat is een waardeoordeel vanuit christelijk oogpunt. Ik denk daarbij vooral aan de verschrikkelijke verarming die uit dit alles spreekt. Want het kon alleen maar zo om de beleving gaan draaien, doordat elke diepere zin van het leven niet meer gezien wordt. Er is geen doel meer waar je naartoe werkt. De auto is er niet meer om van A naar B te rijden; het gaat er alleen nog maar om dat het rijden 'lekker' is. Zo ontbreekt ook het grote doel: een ideaal waar je iets voor doet; God, de Schepper die geëerd wil worden. Ik durf hier te spreken van een geweldige leugen. Het is een leugen, dat het in het leven gaat om beleven. De hoofdzaak is iets anders. Dat wil ik verduidelijken aan de hand van wat in de Bijbel verteld wordt over Davids tijdgenoot, Barzillaï.

Barzillaï was een rijk man. Hij heeft aan die rijkdom genoegen beleefd. Hij heeft weet gehad van lekkere dingen, en van mooie muziek, II Samuël 19:35. Die tijd is echter voorbij. Hij slaat het aanbod van David af om met hem mee te gaan naar Jeruzalem: daar is voor hem, oud als hij is, toch niets meer te beleven. Inderdaad zie je hier een samenhang tussen 'leven' en 'beleven'. Voor Barzillaï kondigt het einde van het leven zich aan in het einde van de beleving. Laat het dan ook duidelijk zijn: er is niks mis met beleving. Integendeel: je leeft je leven inderdaad niet echt als de 'beleving' ontbreekt. Maar dat is heel wat anders dan dat het tot hoofdzaak in het leven wordt. Dat is het voor Barzillaï niet geweest. Waarom wordt over hem verteld? Niet omdat zijn beleving van het leven zo rijk was, maar omdat hij voor David in zijn nood iets betekend heeft. Hij heeft zijn rijkdom iets nuttigs gedaan: hij was rijk in goede werken, I Timotheüs 6:18. Barzillaï's leven was opgenomen in een groter geheel, namelijk in de geschiedenis van Israël, en uiteindelijk dus in het kader van de komst van het Koninkrijk van God. In het kader van die geschiedenis is zijn leven zinvol geweest. Als je aan Barzillaï zou vragen hoe hij dat drama rond David nou 'beleefd' had, zou hij vreemd hebben opgekeken. Alsof dat er iets toe deed!

Het is heel belangrijk om als christenen kritischer te worden ten opzichte van de belevingsmaatschappij waarin wij leven. Laat u niet betoveren door de leus "beleef je leven!" Alsof het daarom gaat! Alsof zich dat laat organiseren! Alsof het leven voor heel velen nog steeds niet zoiets is als de strijd om het dagelijks bestaan. Nog eens: het is van belang om het leven echt te beleven. Een liefkozing. Herfstkleuren. Een schaterende kleuter. Arm is de mens die daar niets meer in beleeft. Maar maak er toch geen hoofdzaak van. Laat het geen 'must' worden. Besef dat er veel momenten in het leven zijn die alleen maar taai zijn. En aanvaard dat, vanuit het besef dat de zin ergens anders in ligt. Wij mogen geloven dat ons leven is opgenomen in het grote geheel van Gods schepping. Hij werkt ergens naar toe, en geeft ons daarin een plaats. Zoals Barzillaï zijn houding moest bepalen ten opzichte van David, is voor ons de vraag: "Wat doen wij met Christus?" Volgen wij Hem na? Kiezen wij partij voor Hem? In dat kader is het zaak dat wij weer vaker de vraag gaan stellen naar de betekenis. Wat kan ik als navolger van Christus betekenen voor iemand? Wat kan ik met mijn geld betekenen voor anderen? Wat kan ik met mijn gezondheid betekenen voor anderen? Wat kan ik in mijn handicap betekenen voor anderen? Soms ontgaat ons de betekenis. Dat is zwaar. Maar dan blijft er de christelijke hoop, dat uiteindelijk God zelf betekenis geeft aan ons leven. De grote opdracht in het leven is, christelijk gesproken, niet "Beleef je leven!" maar "Zoekt eerst het Koninkrijk van God en zijn gerechtigheid." De belofte daaraan verbonden is: "En dit alles zal u bovendien geschonken worden." (Mattheüs 6: 33) Daarbij behoort ook de beleving. De beleving is geen drukkende opdracht, maar een genadegave van God.

Amen