Preek over Gezangen 409

Toelichting op gezang 409 Vers 1 De regels Al moet ge hier ook dragen veel duisternis en doodverraden de afkomst van dit lied. Het Liedboek geeft aan dat het stamt uit 1544 en gemaakt is binnen de kring van de Boheemse Broeders. Wat was dat voor groepering? Bohemen is de landstreek ten zuiden van Praag in het huidige Tsjechië. Uit die streek kwam Johannes Hus, die leefde rond het jaar 1400 en onder andere rector van de universiteit van Praag is geweest. Hus kwam onder de invloed van het gedachtegoed van John Wycliff (de naamgever van de organisatie die zich nu voor bijbelvertaalwerk inzet), een scherp criticus van de misstanden in de Rooms-katholieke Kerk van de late Middeleeuwen. Ook Hus had heel veel kritiek, vooral op de Rooms-katholieke geestelijkheid en op de paus. Die heeft hij met zijn leven moeten bekopen. Zijn volgelingen ontwikkelden zich tot een soms fanatieke hervormingsbeweging die fel vervolgd werd en omdat hijzelf ten dele ook het geweld niet schuwde, kwam hij uiteindelijk op de brandstapel terecht. Uit deze kring kwam in 1467 de vreedzame Broedergemeenschap voort. Deze christenen hadden als leidraad de bergrede. Ze hielden zes geboden:- niet toornen - niet begeren - niet scheiden - niet zweren - geen verzet bieden tegen de vijand - de vijanden goed doen.In de zestiende eeuw zijn zij heftig vervolgd. Vandaar de gezangregels over duisternis en dood! In 1544 verscheen een liedboek van deze Boheemse Broeders waarin ons gezang 409 was opgenomen. Het is dus bijna 500 jaar oud! De melodie is nog ouder. Overigens leven de Boheemse broeders nog voort in de kring van de zgn. Herrnhutters, de Evangelische Broedergemeente. Een van de bekendste Bohemers is Jan Adolf Comenius geweest, een beroemd pedagoog, gestorven in 1670. Hij ligt begraven in Naarden, waar ook een standbeeld van hem staat. Het is in verbondenheid met de zwaar beproefde christenen die vervolgd worden (ze zijn er ook nu nog volop) dat wij gezang 409: 1 zingen. Vers 2 Johannes Hus hechtte heel veel waarde aan Gods uitverkiezing. Zo zal het niet toevallig zijn dat in de kring van de Boheemse Broeders ook gezongen kon wordenGod heeft u uitverkoren en uw geloof gebouwd!Heel vaak is de uitverkiezing de troost van christenen in nood: de gelovige wetenschap dat God zich heilig heeft voorgenomen hen te redden, en dat niets of niemand in staat is dat voornemen te verijdelen. De volgende regels,Hij heeft een eed gezworen Aan elk die Hem vertrouwtwijzen op Jesaja 45: 23 en 24, dat wij ook gelezen hebben. Een aantal keren wordt in de Bijbel gezegd dat God zweert, vgl. Genesis 22: 16. Het betreft dan steeds een belofte, een voornemen van God met betrekking tot de toekomst. Wie garandeert dat de belofte vervuld wordt? God zelf (Hij zweert bij zichzelf). Hij verbindt zijn God-zijn met de vervulling van de belofte. Hier is de belofte, dat heel de wereld Hem zal erkennen als de enig ware God bij Wie gerechtigheid en sterkte is, vs. 24. Het lijkt uiterst onwaarschijnlijk dat de God van dat armzalige troepje ballingen wereldwijd geëerd zal worden! Maar daaruit blijkt hoezeer de Heer van plan is zijn grote daden wereldwijd te laten zien! In gezang 409 wordt dat vrij maar niet onjuist verwerkt. Strekking van het eed-zweren van de Heer is inderdaad: je kunt op Hem aan; je hoeft niet te versagen! Vers 3 Ook in dit derde couplet wordt verwezen naar Jesaja, nu naar de bekende verzen 14 - 16 uit hoofdstuk 49. Opvallend is dat het eed-motief in couplet 3 terugkomt hoewel het in Jes. 49 niet voorkomt. Duidelijk is hier de belofte van trouw die de Heer aan zijn volk doet. Daar grijpt de vervolgde Broedergemeente zich aan vast. Dat is ook ons laatste houvast. Vers 4 In dit couplet wordt niet met zoveel woorden verwezen naar bijbelteksten; wel wordt weer gezinspeeld op het lijden dat de broeders overkomt. Bijzonder zijn de slotregels:Hij zal zijn kindren sterken Met woord en sacrament.Hieruit spreekt de overtuiging, dat God zijn genade aan ons bewijst door middel van prediking, doop en avondmaal. Vgl. HC zondag 25: God wekt het geloof in onze harten door de verkondiging van het evangelie, en versterkt het door het gebruik van de sacramenten. Vers 5 Het gezang eindigt zoals het begint: met een opwekking om God te loven. Opvallend is dat in dit couplet ook de menselijke verbondenheid binnen de gemeente genoemd wordt:Hij moge ons behoeden, Elkander toegewijd.In de oorspronkelijke Duitse tekst is dat sterker:Er wird uns auch erhalten In Lieb und Einigkeit. (Zwitserse liedboek gezang 346: Lob Gott getrost mit Singen)Liefde en eenheid. Dat zijn geen onschuldige woorden: in het verleden hadden de Boheemse Broeders ook elkaar heftig bestreden. Dit loflied geeft dus ook reden tot zelfonderzoek: leven wij in liefde en eenheid met elkaar? Inderdaad: je kunt niet lofzingen tot eer van Gods naam als je christelijk leven daarop niet aansluit.

Amen