Preek over Geloofsbelijdenis 9:a

Deze zinsnede klinkt iets anders in de versie die we zingen en die ons meer vertrouwd is: ´een heilige, algemene, christelijke kerk´. In de oorspronkelijke versie kwam dat woord ´christelijk´ echter niet voor; Vanouds luidde dit artikel "ik geloof de heilige katholieke kerk". In 1982 is door de Nederlands Hervormde, de Gereformeerde en de Christelijke Gereformeerde Kerken besloten deze tekst als de officiële te hanteren. Daar sluit ik me bij aan. In deze preek vraag ik vooral aandacht voor het katholieke karakter van de kerk. Nu klinkt dat nogal ´katholiek´, als u begrijpt wat ik bedoel. Dat is niet toevallig, en ik wil mij er dan ook vooral voor inzetten dat we vanmiddag iets van begrip krijgen voor de voorliefde voor het woord ´katholiek´ die voor de Katholieke Kerk zo kenmerkend is.

Wat betekent het woord ´katholiek´? Heel eenvoudig: algemeen. Maar in de kerkgeschiedenis heeft het een speciale gevoelswaarde gekregen, die ik met u wil benaderen door te kijken naar het logo van - McDonalds! Ik maak geen reclame voor deze restaurantketen en meng me ook niet in de discussies over de vraag of de wijze van werken bij McDonalds wel ethisch verantwoord is. Het gaat me om het eigenaardige gegeven, dat overal in de wereld deze firmanaam bekend is. Of je nu in Veldhoven komt of in Rome, in New York of in Moskou: overal rijst het logo hoog en trots boven de daken uit, en overal weet men: "Daar kun je een Big Mac eten!" Dat is nu ´katholiek´: een ´multinational´ die over heel de aarde bekend is. McDonalds staat voor iets universeels, voor ´kosmopolitisch´, dat wil zeggen: ´wereldwijd voorkomend, zonder nationale bekrompenheid´. Welnu: de eer waarmee nu McDonalds gaat strijken, was vroeger voor de kerk. Die was ook overal aanwezig, de eerste ´multinational´ om zo te zeggen, universeel, ´zonder nationale bekrompenheid´. Nog steeds is de Rooms Katholieke Kerk erop gebrand zó katholiek te zijn. Deze kerk wil in alle landen aanwezig zijn onder hetzelfde logo: het logo van het kruis. De huidige paus heeft dan ook in zijn goede dagen de hele wereld rondgereisd om dat ´katholieke´ karakter van de kerk te onderstrepen. Daarom is het zo belangrijk dat de nationale bisschoppen geen eigen beleid voeren, maar in lijn zijn met Rome: de kerk mag niet uiteenvallen in fragmenten, in nationale of provinciale instituten. De kerk moet ´multinationaal´ blíjven! Daarom ook is het Latijn zo lang de kerktaal geweest: overal ter wereld sprak men in de kerk dezelfde taal! Wij protestanten doen het zonder paus, en in de praktijk betekent dat ook maar al te gauw een verzwakking van het ´katholieke´ karakter. Denk maar aan de naam van onze kerk: Nederlands Gereformeerd. Dat geeft twee ´specialiteiten´ aan: het is een kerk van gereformeerde snit, en dan nog op z´n Nederlands. Maar oorspronkelijk hebben de protestanten dit niet gewild. Vgl. onze eigen Nederlandse Geloofsbelijdenis art. 27:Wij geloven en belijden een enige katholieke of algemene Kerk. ... Deze heilige kerk is niet gelegen in, gebonden aan of beperkt tot een bepaalde plaats of gebonden aan bepaalde personen, maar zij is verbreid en verstrooid over de gehele wereld.Waar zat dan voor de protestanten het ´universele´ in? In Christus, die immers gestorven is voor de gehele wereld. Zíjn werk is van katholieke betekenis, en Híj is het enige hoofd van de kerk (NGB art. 31). Zo is het met de kerk in alle landen hetzelfde: overal heeft zij hetzelfde hoofd, namelijk Christus. Zie Openbaring 7 en 19: er is één Heer en daarom ook één bruid, de grote menigte die afkomstig is uit een menigte van volken en stammen en natiën en talen. Zo staat ook op ons kerkgebouw een logo dat universele betekenis heeft: het Christusmonogram.De concrete betekenis van deze belijdenis De vraag is nu wat de concrete betekenis is van deze belijdenis. Ik beantwoord die vraag met een drietal stellingen. 1. Deze belijdenis gaat een religieuze clubjesgeest tegen! Ook vanuit protestants oogpunt valt de kerk niet uiteen in nationale of provinciale fragmenten; zij is kosmopolitisch. Bedenk dan ook, dat met het woord ´gereformeerd´ oorspronkelijk niet een ´specialiteit´ is bedoeld, maar veeleer een aanduiding van het oorspronkelijk katholieke karakter van de kerk: hér-vormd, ontdaan van uitwassen en vervormingen. Wees dus voorzichtig met het je beroemen op je eigen nestgeur. Dan maak je de kerk klein, bekrompen. Eigenlijk is het alleen verantwoord dat je een ´eigen club´ vormt als je kunt aantonen dat elders de Heer geen Heer kan zijn en dus ook de bruid niet zo op Hem gericht kan zijn als zou moeten. 2. Deze belijdenis gaat een sociologische clubjesgeest tegen. Je kunt geneigd zijn in de kerk het ´soort zoekt soort´ te laten gelden. Intellectuelen bij elkaar; emotionelen bij elkaar; jongeren bij elkaar; witte mensen bij elkaar, enzovoorts. Begrijpelijk, maar riskant. Dan gaat er ook iets van het ´katholieke´ verloren: de ene bruid is samengesteld uit allerlei volk en stam en taal en natie. Streef naar integratie. Zo is het een uitdaging onze zwarte broeders en zusters het gevoel te geven: u hoort er echt bij! Deel de boel niet te gauw op... 3. Deze belijdenis gaat dominantie van één bepaalde cultuur tegen. McDonalds in Rome is eigenlijk helemaal niet leuk. In Rome wil ik niet op z´n Amerikaans eten. Zo heeft de kerk in Afrika in toenemende mate moeite met westerse structuren en stijlen. Zoeken naar Afrikaanse muziek in de kerkdiensten! Dit accent op de ´couleur locale´ doet recht aan de verscheidenheid op aarde. Katholiek is niet hetzelfde als uniform. Toen Luther pleitte voor het gebruik van het Duits in de kerk deed hij een beslissende stap. Prima! Maar kom niet van de wal in de sloot: uit angst voor het uniforme kun je terechtkomen in het gefragmentariseerde. Zorg er altijd voor dat je als gemeente herkenbaar blijft voor vreemdelingen. Een Nederlander moet in een Afrikaanse kerk toch het gevoel kunnen hebben: dit is de Katholieke kerk.Ik eindig met een citaat van Augustinus: "De heilige kerk zijn wij. Maar wanneer ik zeg: wij, dan bedoel ik niet als het ware: ons die nu hier zijn, u die mij hoort. Maar ons allen, die hier door Gods genade gelovige christenen zijn in deze kerk, dat is in deze stad, allen, die het zijn in deze landstreek, allen, die het zijn in deze provincie, allen, die het ook zijn over de zee, allen, die het zijn in de gehele wereld: want van zonsopgang tot zonsondergang wordt de naam des Heren geprezen (Ps. 113). Zo is het gesteld met de katholieke kerk, onze ware moeder, de ware Bruid van de Bruidegom. Laat ons haar eren, omdat zij de gemalin is van zo grote Heer." (Aangehaald door W. Balke, in: De Kerk, Kampen 1990, 273)

Amen