Preek over Matteüs 6:1-6 en Matteüs 6:16-18

Ooit gedroeg een meneer zich zo eerlijk toen hij in een winkel iets kocht, dat de baliemedewerker zich verrast toonde. Daarop reageerde die meneer, door bescheiden maar duidelijk te zeggen dat hij die eerlijkheid vanzelf vond spreken omdat hij christen was. Een mevrouw die erbij stond gaf kribbig commentaar: “Je hoeft echt geen christen te zijn om eerlijk te zijn!” Ik op mijn beurt schrok van die kribbigheid. Die meneer deed toch niet alsof christenen het alleenrecht hebben op eerlijkheid? Mocht hij niet eens iets over zijn eigen motivatie zeggen? Aan dit voorval moet ik terugdenken nu het stukje van de Bergrede aan de orde is waarin Jezus erop aandringt dat wij met onze aalmoezen, ons bidden en ons vasten niet te koop lopen. Zes maal gebruikt Hij de uitdrukking in het verborgene (6:4 [twee keeer], 6:6 [twee keer],6:18 [twee keer]). Laat zich daaruit iets afleiden over het gelijk of het ongelijk van die eerlijke meneer?

In elk geval is duidelijk dat Jezus waarschuwt voor het showen van je geloof. Als we er op uit zijn dat iedereen kan zien dat we God dienen, zijn we niet goed bezig.
Christen zijn voor de show: dat is natuurlijk ook onuitstaanbaar. Het woord ‘huichelaars’ liegt er niet om. Het woord wordt ook wel vertaald met ‘toneelspeler’. Dan heeft Jezus dus op het oog dat mensen met dat aalmoezen geven, bidden en vasten een rol spelen’ Dan voer je daarmee alleen maar een stukje op. Dan is het er bij je vroomheid eigenlijk alleen maar om te doen dat je een complimentje krijgt. Ja, dat is afschuwelijk. Een mens kan Jezus alleen maar bijvallen als Hij daarvoor waarschuwt – toch?

Maar dat gaat dat iets te snel. Want Jezus heeft ook gezegd dat zijn discipelen zijn als een licht in de wereld en een stad op een berg, 5:14. Wat komt daarvan terecht als wij alles doen in het verborgene, achter gesloten deuren? Er lijkt een tegenstrijdigheid te zijn. Want hoe kunnen we een stad op een berg zijn, als niemand mag zien of horen hoe we ons christen-zijn in praktijk brengen? Zo zijn wij niet klaar met deze waarschuwing tegen het spelen van een vrome rol, wanneer wij die alleen maar aangrijpen om onze eigen afschuw daarover uit te drukken. Jezus prikkelt ons ook tot nadenken. Vanwaar die nadruk op de verborgenheid, terwijl Hij ons als licht in de wereld wil hebben?

Wij kunnen de richting vinden om op deze vraag antwoord te geven, wanneer wij erop letten hoe Jezus vaker in het evangelie spreekt over Gods voorkeur voor de verborgenheid. Hier valt te denken aan de gelijkenis van het zuurdesem, Matteüs 13:33:
De NBV laat helaas niet uitkomen dat Jezus ook hier over ‘het verborgene’ spreekt. Duidelijker is wat dit betreft de Statenvertaling:
Jezus wil zeggen, dat het Koninkrijk ogenschijnlijk niet duidelijk aanwezig is in deze wereld. Als je zoekt naar iets spectaculairs, zoek je het tevergeefs. Maar dat betekent niet dat het niet werkzaam is. De vergelijking met een zuurdesem maakt dat duidelijk. Ook dat neem je niet waar terwijl het zijn werk doet. Het is geheel verborgen, vermengd als het wordt met het deeg. Maar ondertussen doet het zijn werk, en dat liegt er niet om: dankzij het zuurdesem gaat het deeg rijzen. Zo werkt nu ook God in het verborgene aan zijn Koninkrijk. Je denkt dat er niets gebeurt. Op de televisiejournaals zie je er niets van dat God bezig is zijn heerschappij door te zetten. De opzienbarende gebeurtenissen die de krant halen lijken niets ermee uitstaande te hebben. Maar vergis je niet. Want onmerkbaar gebeurt er van alles in deze wereld dat duidelijk maakt dat God aan het werk is: mensen die tot geloof komen; gemeenschappen die veranderen door de heilzame invloed van het evangelie; overwinningen op de macht van de boze. Het blijft allemaal buiten de publiciteit, maar het getuigt van een stille revolutie, die de voorbode is van de complete vernieuwing van de wereld.

De grote nadruk waarmee Jezus ons in de Bergrede oproept om met ons christelijk leven de verborgenheid te zoeken, zal alles te maken hebben met de verwachting die Hij heeft van de doorwerking van het verborgen Koninkrijk. In dit verband is erop te wijzen, dat Hij niet alleen zegt dat God in het verborgene kijkt, 6:4,6,18. Er staat ook dat God in het verborgene is, 6:6,18. Dat wil zeggen: God zelf zoekt de luwte op. In de schreeuwerigheid van de wereld van de televisiejournaals is Hij niet. Vergeefs zul je Hem op die plekken zoeken, waar de schijnwerpers van de publiciteit op zijn gericht. Nee, God tref je aan waar mensen in alle opvallendheid hun leven met Hem leven. Als wij met ons geven van aalmoezen, ons bidden en ons vasten afzien van de publiciteit, juist dan maken wij contact met de aanwezigheid van God. Als wij het goed vinden dat alleen zijn ogen zien wat wij doen, dan mogen wij erop vertrouwen dat Hij het opmerkt en er betekenis aan geeft. Dat achter gesloten deuren christen zijn kan je het gevoel geven dat je je als kerk terugtrekt uit de wereld, en niet meer ter zake doet. Maar het tegendeel is het geval. God is in het verborgene, en daarom zullen ook wij hoogst effectief zijn wanneer wij met ons christen zijn de verborgenheid zoeken. En let wel: het omgekeerde is zeker het geval. Hoe meer de kerk te koop loopt met haar activiteiten, des te minder zal de wereld zich aan haar gelegen laten liggen. Denk aan die mevrouw die zo kribbig reageerde op die eerlijke christelijke meneer. Die reactie kwam echt niet uit de lucht vallen. Ze verraadt een soort allergie: de allergie voor een kerk die zelfingenomen is. De huichelarij waar Jezus tegen waarschuwt, dat gedrag van Kijk ons eens! – wat heeft de wereld daar een last van gehad, en nog steeds Het werkt echt averechts als christenen zich laten voorstaan op hun gerechtigheid en daarmee demonstratief naar buiten treden. Veel meer indruk maken wij als kerk en als christenheid, wanneer wij integer zijn. En wanneer zijn wij meer integer, dan wanneer wij vrijwillig afzien van de publiciteit, en het genoeg vinden dat alleen God ziet waar wij mee bezig zijn? Het is een vreemde wetmatigheid in het evangelie. Alleen de graankorrel die sterft draagt vrucht (Johannes 12:24). Alleen wie zichzelf vernedert, zal verhoogd worden (Lucas 14:11). Alleen wie in het verborgene aalmoezen geeft en bidt en vast voor God, zal indruk maken op de wereld.

Kortom: er zit een enorme belofte in deze woorden van Jezus. Wij hoeven niet bang te zijn voor het verborgene, voor de onopvallendheid, voor het onopgemerkt blijven van onze daden. Het is niet nodig dat wij als christenen groots en meeslepend leven. Juist wanneer wij zo leven dat alleen God ziet hoe wij proberen christen te zijn, gaat er een machtig getuigenis van ons uit. De recente geschiedenis van de kerk in China bewijst dat. Tientallen jaren lang speelde het christelijk leven zich er achter gesloten deuren af – noodgedwongen. Vanwege het vijandige en gewelddadige overheidsbeleid ging de kerk ondergronds. Maar juist als zodanig straalde er een helder licht van haar af. In het leven van die onopvallende, trouwe, integere christenen, die stilletjes de verdrukking doorstonden, hebben miljoenen en miljoenen Chinezen de waarheid van Jezus Christus ontdekt. Momenteel zijn er naar schatting negentig miljoen christenen in China. Negentig miljoen! Zo gaat dat als de kerk niet bang is voor de verborgenheid. Gaat daarvan geen krachtige bemoediging uit? Een kerk die demonstratief aan de wereld laat zien hoe zij Jezus navolgt wekt ergernis op. Maar christenen die zich nergens op laten voorstaan en bescheiden en onopgemerkt hun gang gaan, zullen gaan opvallen. Diegenen, voor wie het allerbelangrijkste is dat God hen bezig ziet, zullen functioneren als een stad op de berg.
Amen.

Aansluitend aan deze dienst vond een catechesebijeenkomst plaats waarin verder werd ingegaan op dit gedeelte van de Bergrede. Daarbij deed deze notitie dienst.