Preek over Prediker 1:1-11

Vanmorgen wil ik u animeren om enthousiast te leven. Er is genoeg in het leven waardoor je enthousiasme kan bekoelen. Dat wordt in Prediker 1 aangeduid. Juist tegen die achtergrond krijgen de gelijkenissen van de schat in de akker en de koopman en de parel een bijzondere zeggingskracht. De preek is dan ook als volgt opgebouwd. Eerst ga ik na wat de betekenis is van Prediker 1. Van daaruit laat ik zien hoe bij speciaal jongeren en ouderen het enthousiasme om te leven kan bekoelen. Dan spring ik over naar de gelijkenissen, om u van daaruit warm te maken voor ‘enthousiast leven’.

Het lijkt een enorme overdrijving als in Prediker 1 gezegd wordt, dat er niets nieuws onder de zon is. Misschien hadden de mensen in het Oude Oosten met recht het gevoel dat de wereld in kringen rond draaide zonder dat er echt nieuwe dingen gebeurde. Maar onze tijd wordt toch gekenmerkt door fabelachtige vooruitgang, die velen nauwelijks bij kunnen houden? Twintig jaar geleden had nog bijna niemand ervaring met Internet of met mobiel bellen. Niks nieuws onder de zon?? Het zou inderdaad wel eens zo kunnen zijn dat Prediker met zijn ogen zou knipperen als hij wist hoe de wereld veranderen zou en hoe snel het zou gaan. Toch vervalt zijn conclusie niet. Want bij alle vooruitgang zie je dingen ook terugkomen waarvan je dacht dat ze voorbij waren. Twee voorbeelden.
1. Slavernij. De slavernij is officieel afgeschaft. Maar u wilt niet weten hoe vandaag de dag Afrikaanse vrouwen verhandeld worden om in Europa als seksslavin dienst te doen en hoe Nederland doorvoerhaven is.
2. Bijgeloof. De Middeleeuwen waren de tijd waarin het bijgeloof hoogtij vierde. Toen kwam de moderne tijd. De mensen gingen ‘verlicht’ denken. De natuurwetenschappen kwamen op. De wereld werd – ik gebruik een uitdrukking die in dit verband beroemd is geworden – ‘ont-toverd’. En dus, zo dacht men, was het definitief gedaan met het ‘bijgeloof’. Maar je zou ze eens de kost moeten geven, de mensen die vandaag geïnteresseerd zijn in voortekenen en mascottes, en die er de meest irrationele opvattingen op na houden. Zo geldt wat in 1:9 gezegd wordt nog steeds:

Het is een vreemd ding, onze vooruitgang. Enerzijds is die er – onmiskenbaar. Maar onveranderlijk blijft de mens. Net als drieduizend jaar geleden hebben mensen seks, zijn ze jaloers, slaan ze elkaar de hersens in, zijn ze op veroveringen belust, zijn ze hebzuchtig… Zijn we echt wezenlijk verder gekomen in de wereld? Is alle vooruitgang niet een vernis, waaronder alles blijft zoals het is? Schieten we er wezenlijk wat mee op, met nieuwe dingen als Internet en mobiel bellen?

Dit blijft allemaal aan de filosofische kant. Maar vergis u niet: het zit in het levensgevoel van heel veel mensen. Daarmee kom ik bij mijn tweede punt: hoe het enthousiasme om te leven bij met name ouderen en jongeren kan bekoelen. De groep daar tussenin heeft het vaak zo druk met het leven, dat er weinig tijd over blijft om na te denken. Maar de ouderen, die een leven achter de rug hebben, die blikken terug en maken de balans op. Al helemaal als de eenzaamheid toeslaat dringt de vraag zich op, wat je leven heeft voorgesteld. Menigeen heeft het nodige opgebouwd: een gezin gesticht, hard gewerkt voor de kost, de krachten gewijd aan de kerk. Maar wat heeft het nu per saldo opgeleverd? Vgl. 1:3,4:

Dat gevoel: een schakeltje te zijn geweest in de kringloop – niet meer. Hard gewerkt – waarvoor? Alleen om die kringloop in stand te houden? Straks sterf je, en hoe lang word je gemist? Erger nog: bij je leven al weten kerkleden van 50 jaar al niet eens meer wie je bent…. Zo gezien is de ouderdom de leeftijd van de desillusies. Waarom zou je nog? Waarom zou je je nog druk maken? Wat heeft het voor zin? Het enthousiasme om te leven droogt bij veel ouderen op. WAAR DOEN WE ALLES NOG VOOR? En dan de jongeren: zij hebben het leven nog voor zich. Zij maken plannen en hebben idealen en verwachtingen. Daardoor leent ook die levensfase er zich toe om te peinzen over dat wat het leven gaat brengen en opbrengen. Opvallend is nu, dat veel jongeren vandaag de dag geen idealisme meer hebben. Zo op het oog barsten ze van energie en enthousiasme. Maar vergis je niet. Ook heel wat jongeren kunnen weinig enthousiasme voor de wereld opbrengen. OK – je hebt je diploma, en je gaat studeren. Maar waarvoor? Is er straks werk? En als er werk is, is het dan zinvol? Kun je echt iets opbouwen in deze wereld? Er is genoeg te beleven in de wereld. Eerder te veel kicks dan te weinig. Maar leidt het ergens toe? Word je er echt wijzer van, om eindeloos veel te hebben rondgereisd en beleefd? Zeer actueel is Prediker 1:8b:

Met andere woorden: er is geen eind aan de kicks. Nooit komt een moment dat je kunt zeggen: “Nu ben ik verzadigd; nu is het mooi geweest.”. Echte voldoening blijft uit. Je wordt van al die kicks alleen maar vreselijk moe, vers 8a. Zo kan ook bij jongeren het enthousiasme om te leven bekoelen. Waar is het allemaal goed voor? Waar loopt het op uit? WAAR DOEN WE ALLES VOOR? Hoezo: enthousiast leven? Is ‘leven’ niet hooguit: je er op een niet al te beroerde manier doorheen slaan?

Ben ik te somber? Is Prediker te somber? Zeg dat niet te snel. Wendt het hoofd niet te gauw van deze treurige gedachten af, ook al vindt u het moeilijk om ze te verdragen. Want we hebben dit boek nodig om rijp te worden gemaakt voor de komst van onze Heer Jezus. Want – en nu kom ik bij die gelijkenissen uit – wat maakt Hij met zijn verkondiging van het Koninkrijk der hemelen een enthousiasme los! In de gelijkenissen schetst Hij mensen die er voor gaan, voor de schat, voor de parel. Dat wil zeggen: zij hebben ontdekt dat Gods Koninkrijk wel de moeite waard is om voor te leven. Zet daarbij geen ‘is-gelijk- teken’ tussen ‘de hemel’ en ‘Gods Koninkrijk’. Jezus zegt niet: heb voor de hemel alles over. Nee, het gaat Hem om het leven op aarde. Jezus’ punt is, dat Hij Gods Koningschap aanwijst. Dat wil zeggen: nu is er eindelijk iets nieuws. Nu is er eindelijk iets dat zoden aan de dijk zet. Nu is er eindelijk iets waarmee we verder komen. Als Jezus komt, doorbreekt God die eindeloze kringloop en laat Hij ons doorbraakjes zien van een werkelijk nieuwe wereld. Hoe? In een bijzondere heling. In staaltjes van vergeving. In werken van liefde. Dát is de schat in de akker, de unieke parel. Dat maakt het de moeite waard om te leven. En dus: ook al ben je negentig, en vraag je je sceptisch af wat het leven je nog kan brengen – heb verwachtingen. Wees alert op staaltjes van Gods koningschap. Heb een open oog voor momenten van liefde, van verzoening, van vernieuwing. Leef in het besef; de HEER regeert! Kijk van daaruit over de dood heen, maar ook naar dat ’saaie’ stuk dat je nog van de dood scheidt. Ook in je laatste jaren valt er wat te beleven van Gods Koninkrijk. Richt je dáár dan op. Opgraven die schat! En jullie, jongeren: natuurlijk zullen jullie iets houden van ‘huisje, boompje, beestje – is dat het nou’? Maar ook als het leven tegenvalt mag je erop rekenen bijzondere dingen te zien. Staaltjes van liefde, van verzoening, van heling. Ook het gewone leven, dat ogenschijnlijk in die kringloop gevangen zit, is voor God het toneel om te bewijzen dat Hij regeert. Er achter aan dus, achter die parel! En doe dus als gemeente van Christus je winst met die wat treurige Prediker. Wegbereider voor onze Heer Jezus is hij. Eerst moet het enthousiasme over deze wereld bekoelen, voor we werkelijk opmerkzaam kunnen worden op de opzienbarende verkondiging van onze Heer. Het onderscheidingsvermogen waardoor je de waarde van die schat en die parel gaat inzien – dat wordt gevormd door Prediker. Hij maakt ons rijp voor de Heer die ons enthousiasme waard is.

Amen