Preek over Johannes 13:1-17

Als je een verhaal vertelt en je komt bij het hoogtepunt, dan ga je vertragen en de bijzonderheden uitvergroten.Ik zag die auto recht op me afkomen. Hij reed minstens 80 km/uur. Ik weet nog dat ik keihard 'stop!' riep maar dat sloeg natuurlijk nergens op. En ik zag dat de bestuurder op dat moment een sigaret opstak. Ik spring opzij en rakelings raast ie langs me heen...Zo doet Johannes het ook als hij over de voetwassing vertelt. Hij vertraagt en hij geeft een uitvergroting van de bijzonderheden:Jezus stond tijdens de maaltijd op. - - - Hij legde zijn bovenkleed af - - - sloeg een linnen doek om - - - en goot water in een waskom. (vers 4,5a)Je ziet de discipelen ademloos toekijken: "Wat doe ie nou?"Hij begon de voeten van zijn leerlingen te wassen - - -en droogde ze af met de doek die Hij omgeslagen had. (vers 5b)Door deze wijze van vertellen maakt Johannes duidelijk hoe bijzonder dit was. Dat merk je ook aan de plechtige inleiding in vers 1:Jezus wist dat zijn tijd gekomen was en dat hij uit de wereld terug zou keren naar de Vader. Hij had de mensen die Hem in de wereld toebehoorden werkelijk lief en zijn liefde voor hen zou tot het uiterste gaan.Met andere woorden: nu nadert het hoogtepunt van Jezus' optreden: liefde tot het uiterste. Dat is om je adem bij in te houden. En wat gebeurt er dan op dit ultieme moment? Jezus wast de voeten van de discipelen. Dat is inderdaad heel bijzonder. Want 'voeten wassen' was slavenwerk. Het is zo iets als: Jezus die jouw schoenen poetst. Jezus die jouw vaat van drie dagen afwast. Dat getuigt werkelijk van liefde die geen grenzen kent ...

Ja, en toch: is dit die liefde tot het uiterste? Opmerkelijk is, dat dat woord 'uiterste' terugkomt in 19:30. Het staat in het beroemde kruiswoord:
In het Nederlands lijken het twee verschillende dingen: 'uiterste' en 'volbracht'. Maar in het Grieks wordt werkelijk hetzelfde woord gebruikt. Er zijn vertalingen die dat laten uit komen, bijvoorbeeld de Naardense Bijbel:Liefde tot aan de voleinding (13:1) - Het is voleindigd! (19:30)En dus zou je de introductie op de voetwassing ook anders kunnen lezen. Dan zou Johannes met het hoogtepunt van 'voleindigde liefde' dus denken aan de kruisiging, aan Jezus' zelfovergave tot in de dood. En inderdaad: dat is voor Hem ook het moment om terug te keren naar de Vader, 13:1. Zo zegt Jezus na zijn opstanding tegen Maria: "Ik stijg op naar mijn vader." (20:17)

Het is wel verwarrend. De voetwassing wordt gepresenteerd als 'liefde tot het uiterste'. Maar verder lezend in Johannes blijkt het erover te gaan dat Jezus zijn leven geeft. Wat is het nou? Het wonderlijke is, dat we niet hoeven te kiezen. Want de voetwassing is een symbool van de kruisiging. Dat merk je daaraan, dat Jezus tegen Petrus zegt dat hij de voetwassing absoluut nodig heeft, vers 8. Op zich was er natuurlijk geen man overboord als Jezus Petrus' voeten niet gewassen had. Dat Jezus het absoluut nodig vindt, is alleen te begrijpen als je ziet dat de voetwassing uitbeeld dat Jezus voor Petrus gaat sterven. Dat is inderdaad absoluut nodig! Maar je kunt het ook zien aan het woordgebruik van Johannes. Er staat dat Hij zijn kleren aflegt (vers 4). Maar eerder had Jezus gezegd: "Ik leg mijn leven af voor de schapen." (10:17) En na de voetwassing: "Hij deed zijn kleren weer aan", vers 12. Maar hetzelfde woord gebruikte Hij in 10:17: "Ik leg mijn leven af om het weer aan te doen." Deze overeenkomst is niet toevallig. In de Bijbel wordt vaker teruggegrepen op de beeldspraak van 'kleren uittrekken en aandoen' om 'sterven' en 'opstaan' aan te duiden. Zie Kolossenzen 3:9,10: de oude mens is 'afgelegd' - de nieuwe 'aangetrokken'. Zo is de voetwassing dus vol symboliek. De wereld staat hier op z'n kop: een Heer die slavenwerk doet! Daarmee beeldt Hij uit hoe Hij zijn leven geeft voor de zijnen. Dit is werkelijk 'voleindigde liefde'. Daarom zegt Jezus ook tegen Petrus in 13:7:
Later, dat wil zeggen: na Jezus' kruisiging en opstanding. Dan vallen de puzzelstukjes op hun plaats. Na de kruisiging snappen de leerlingen het: "Het was een symbool van zijn zelfovergave." Even vreemd als de voetwassing, even haaks staand op alles wat wij gewoon zijn, is dat offer van Jezus. Wat een liefde. Liefde tot het uiterste. Daarom moest de voetwassing gebeuren. Daarom kon Jezus niet toegeven aan Petrus die het te gek vond. Wij hebben die zelfovergave van Jezus nodig. Wij kunnen niet leven zonder. En daarom wast Hij de voeten, poetst Hij de schoenen, doet Hij de afwas van de zijnen. En als je Hem dat laat doen, ervaar je daarin de liefde die Hem aan het kruis brengt. Gezien tegen die achtergrond wordt het zo iets moois, zo iets geweldigs, die voetwassing. Wil je weten hoe diep Jezus je lief heeft? Kijk naar de voetwassing.

Jezus vraagt ons zijn voorbeeld te volgen. Als ik, jullie Heer en jullie meester, je voeten gewassen heb, moet je ook elkaars voeten wassen.Wat betekent dat? Moet je het letterlijk doen? Men heeft dat zo wel opgevat. Zo waste de keizer van het Habsburgse rijk één maal per jaar de voeten van een onderdaan. De paus doet het ook rond Goede Vrijdag. Maar het is de vraag of het de bedoeling is dat wij de voetwassing kopiëren. Als het voor Jezus een symbool was van zijn zelfovergave tot in de dood, zou het dan voor ons anders en minder zijn? In 15:13 roept Jezus zijn leerlingen op elkaar lief te hebben. Wij moeten de Heer volgen in de liefde. In het uiterste geval is dat inderdaad: je leven geven!Mijn gebod is dat jullie elkaar lief hebben zoals Ik jullie heb lief gehad. Er is geen grotere liefde dan je leven te geven voor je vrienden. (15:12,13)Groots is dat, dat Jezus' leerlingen die liefde van Hem navolgen en hun leven inzetten. Ja, dat heeft Paulus gedaan: "Ik hecht niet de minste waarde aan het behoud van mijn leven, als ik mijn levenstaak maar kan voltooien." (Handelingen 20:24). Dat hebben allerlei 'gewone' mannen en vrouwen in de vroeg kerk gedaan. De christenen deden toen wat niemand durfde: met gevaar voor eigen leven mensen helpen die aan een zeer besmettelijke, dodelijke ziekte leden. Dat hebben zendelingen gedaan die hun missie met hun leven moesten bekopen. Dat is de kracht van de kerk: de bereidheid tot het martelaarschap. Voor ons is dat ver weg. Maar de symbolen ervan zijn elke dag beschikbaar! Ook voor ons laat de ultieme liefde, dat wij ons leven zouden geven voor anderen, zich afbeelden in concrete daden. Wij kunnen bijvoorbeeld voor iemand schoenen poetsen. Of die enorme afwas weg werken. Of ... ik wil u vragen daarover na te denken en dat zelf in te vullen. Laat je gedachten er eens over gaan: "Hoe doen wij dit nou, concreet, een symbool geven van onze zelfovergave?" Het is belangrijk om na te gaan hoe ons leven op dit punt gestalte krijgt. Want hier komt het wel op aan. Als wij echt discipel van de Heer willen zijn - en dat willen we toch - dan nodigt Hij ons uit om zijn liefde na te volgen. Dán, alleen dán hebben wij de wereld echt iets te vertellen. Wat we te vertellen hebben is dit: "Onze Heer had lief tot het uiterste. Ons, en jou ook." Maar als wij zelf de Heer daarin niet navolgen, wordt ons verhaal goedkoop. Jezus vraagt ons, om creatief symbolen te vinden van onze zelfovergave voor anderen. Alleen wanneer wij doen wat Hij zegt, zal men opmerkzaam worden wanneer wij het evangelie verkondigen, dat de Heer de zijnen lief heeft tot het uiterste.

Amen