Preek over Psalmen 42

Vanmiddag begin ik met enkele citaten.Gelovigen hebben een voortdurende strijd met hun eigen gebrek aan vertrouwen. In een gelovig hart is de zekerheid vermengd met twijfel. Deze twee zinnetjes zijn opgeschreven door Calvijn (Institutie III,2,17 en 18). Het bijzondere is, dat hij even eerder in zijn betoog hoog opgeeft van de geloofszekerheid. Hij zegt dat je als gelovige een grote gerustheid mag kennen (III,2,16), een volle en vaste zekerheid (III,2,15). Hoe kan dat samengaan? Calvijn zegt:"Wanneer wij leren dat het geloof zeker en onbekommerd moet zijn, stellen wij ons niet een zekerheid voor, die door geen enkele twijfeling geraakt wordt, en niet een gerustheid die door geen enkele bekommerdheid wordt aangevallen." En dan komen de zinnetjes die ik hierboven aanhaalde.

In deze preek wil deze benadering bij u aanprijzen. Dit is nou gereformeerd op z'n best. Het calvinisme en het gereformeerde staan - niet altijd ten onrechte - bekend om hun strengheid. Wat klinkt dit daarentegen mild: "Wij stellen ons niet een zekerheid voor die door geen enkele twijfeling wordt aangeraakt." Hoor dit goed, als u vertwijfeld vaststelt dat u niet altijd 'halleluja' kunt roepen, als u zich tekort voelt schieten omdat u twijfelt, als jij niet zoveel van God voelt als anderen. De gereformeerde traditie heeft weldadig ruimte gemaakt voor een 'onvolmaakt' geloof, en oog gehad voor de botsing in ons hart tussen geloof en ongeloof (Vgl. Institutie III,2,18). Dat komt doordat de gereformeerde traditie er zo van doordrongen is dat wij nog in een situatie van strijd leven, de strijd tussen Geest en vlees.

Calvijn verwijst voor deze strijd onder andere naar psalm 42. Inderdaad spreekt zich hier een gelovige uit die onrust kent en God als ver weg ervaart. De onbekommerde gerustheid is hier ver te zoeken. Hier is een ontheemd mens aan het woord - zie vers 7b, vgl. vers 5. Daarom zal het niet toevallig zijn dat Calvijn bij deze psalm terecht komt als hij het heeft over 'geloofsstrijd': hijzelf heeft ook het grootste deel van zijn leven in den vreemde geleefd en kende dus de gevoelens van heimwee maar al te goed... Opvallend is nu - Calvijn wijst daarop (Institutie III,2,17) - dat de dichter van de psalm zichzelf zijn onrust verwijt en zich daaruit wegroept, vers 6, 12. Hij roept zichzelf op, zijn hoop op God te stellen. Dat is nou de tweestrijd van het geloof, dat met jezelf in de slag zijn. Veel gelovigen nemen het zichzelf kwalijk, dat ze zoveel tweestrijd kennen. Maar de gereformeerde traditie komt tot een veel positievere waardering van die tweestrijd. Het gaat pas mis als we de strijd opgeven. Omgekeerd getuigt het bij uitstek van geloof, om je niet op de kop te laten zitten door je eigen ongelovigheid. Daarin ziet Calvijn de zekerheid van het geloof: dat je de strijd aangaat tegen het ongeloof, en volhoudt in die strijd, en zo niet in de 'afgrond' van het ongeloof verzinkt (Institutie III,2,18).

Een indringende uitdrukking is dat: de afgrond van het ongeloof. Daarmee wordt iets aangeduid van de bodemloosheid waarin je terecht kunt komen als je toegeeft aan het ongeloof. Hier ligt ook een waarschuwing in. Weet wat je doet als je ophoudt met strijden, als je je gewonnen geeft aan ongelovigheid, als je het geloof helemaal loslaat. Inderdaad, dan tuimel je in een bodemloze afgrond. Dan grijnst het lege niets je toe. Of je wordt de gevangene van afgoden: geld, of genot. Maar grijnst ook daarin het lege niets je niet toe? Je hoort het mensen wel eens zeggen: "Ik kom niet los van God." Kijk, dat is nou wat Calvijn bedoelt: dat er toch een houvast is, waarin je die afgrond niet in tuimelt. En waar het volgens hem dus om gaat is, dat je als gelovige volhoudt in de strijd tegen het ongeloof, en je uiteindelijk ontworstelt aan de moeilijkheden. Want dat is het perspectief van psalm 42:Vestig je hoop op God,Eens zal ik hem weer lovenMijn God die mij ziet en redt.

Amen