Preek over Exodus 12:1-14 en Psalmen 143:5-8

Het belang van het avondmaal Waarom twee preken over het avondmaal? Omdat het behoort bij het catechismusonderwijs dat de kerk geeft: we dienen ons als gelovigen te verdiepen in de apostolische geloofsbelijdenis, de tien geboden, het gebed en de sacramenten. Wordt dat niet meer van hetzelfde, na al zoveel preken over het avondmaal te hebben gehouden en gehoord? Gek genoeg niet. Het loont de moeite, zo merk ik, om steeds weer opnieuw de vraag te stellen: "Wat betekent het nou? Wat heb je er nou aan?" Dat komt doordat de wereld waarin wij leven verandert, en dientengevolge ook ons geloof verandert. Het wordt steeds minder vanzelfsprekend om te geloven. Eigenlijk zoek je steeds hartstochtelijker naar houvast, naar iets dat helpt om te geloven. De situatie van waaruit we ons bezig houden met het avondmaal is dus veranderd. Het bijzondere is, dat je daardoor weer beter op het spoor kunt komen van de centrale betekenis van het avondmaal. Want juist in ons zoeken naar houvast voor het geloof dient het avondmaal zich aan als een heel krachtig middel om contact te maken met God. Als ik mij niet vergis is het avondmaal wat dat betreft belangrijker dan een tijdlang gedacht is. Hing lange tijd het avondmaal er niet zo´n beetje bij, als een aanhangsel bij de preek? En dat, terwijl het avondmaal in de oude kerk het centrum van de eredienst was. Ik denk dat er reden is voor eerherstel van het avondmaal. Juist in deze tijd, waarin we zoeken naar ervaringen van God, krijgen wij in het avondmaal iets aangeboden dat we niet gauw kunnen overschatten. In deze preek wil ik u dat aantonen aan de hand van het woordpaar ´gedenken en verwachten.´ Anders gezegd: ik wil u de betekenis van het avondmaal als gedenkteken schetsen.

Wat is een gedenkteken? Dat is een ding dat helpt om de
herinnering aan iets levend te houden. De herinnering als zodanig
speelt zich af in de menselijke geest. Een gedenkteken maakt de
herinnering uitwendig, tastbaar. Welnu, zo is het avondmaal een
soort gedenkteken, iets uitwendigs en tastbaars dat helpt om de
herinnering aan Christus levend te houden. Wees u er dan ook van
bewust dat het gedenken aan het avondmaal meer is dan iets puur
mentaals. In Lucas 22: 19 zegt Christus "Doet dit tot mijn
gedachtenis," en niet: "doet dit, en denkt intussen aan Mij." Het
´doen tot gedachtenis´ duidt aan dat de handeling als zodanig met
het gedenken te maken heeft. Aan de oudtestamentische
tegenhanger van het avondmaal, het Pascha, kun je zien wat de
bedoeling is. Als de Israëlieten het Pascha vierden, stonden ze
niet alleen in gedachten stil bij de uittocht uit Egypte. De
Paasmaaltijd als zodanig riep de uittocht in herinnering. Men zat
reisvaardig aan tafel, Exodus 12: 11, om zo de sfeer van de
uittocht op te roepen. Ook de ongezuurde broden herinnerden aan
de haast waarmee men Egypte verliet, Exodus 12: 15, 39: er was
geen tijd geweest om deeg te laten rijzen. Veelbetekenend is ook
dat men het Paaslam ´s nachts at: de Heer had de eerstgeborenen
van Egypte immers in de nacht gedood, Exodus 12: 8, 12. Zo
kwam tijdens het Pascha alles weer boven. De uittocht uit Egypte
speelde zich als het ware opnieuw af. Men haalde zich de
gebeurtenissen niet slechts voor de geest; ze herhaalden zich om
zo te zeggen min of meer. Ziedaar nu ook de ´werking´ van het
avondmaal. De maaltijd van de Heer roept op wat Jezus ooit deed.
De sfeer van zijn aanwezigheid wordt opgeroepen wanneer wij
brood eten en wijn drinken. Zat Hij zelf zo niet aan tafel met
zondige mensen? Zijn brood en wijn niet symbool van zijn lichaam
en bloed, dat wij nodig hebben als eten en drinken? (Lucas 22: 19, 20;
Johannes 6: 56) Door het avondmaal te vieren wordt het
weer actualiteit, dat Jezus zichzelf geeft. Het speelt zich opnieuw
af dat Hij zich voor ons laat kruisigen. Samengevat: in het
avondmaal wordt de liefde van Christus tegenwoordig gesteld.

Waarom wil God dit, een gedachtenis stichten voor zijn wonderen
(Psalm 111: 4)?Waarom moeten die gebeurtenissen uit ver
vervlogen tijden zich in het heden als het ware opnieuw afspelen?
Waar het om gaat is dat het hier geen ´verleden tijd´ betreft.
De sfeer van toen moet worden opgeroepen omdat wat toen
gebeurde iets zegt over wie God nú en in de toekomst is. Heel
concreet: het Pascha bracht Israël niet slechts de uittocht uit
Egypte in herinnering, maar de Gód van die uittocht.. Het
gedenken van de bevrijding toen nodigde uit om te vertrouwen: zo
is God nog. Je vindt dat treffend in psalm 143: 5, 6: de overgang
van het gedenken naar het vertrouwen. Eerst: "Ik overpeins al uw
daden." Dan: "Ik strek mijn handen tot U uit." God is de levende
God. Zoals Hij toen was, is Hij nu nog. Het thema van de uittocht
heeft zich inderdaad ook herhaald. Zie Jesaja 52: 11, 12: straks
zal Israël uit Babel mogen vertrekken zoals het ooit uit Egypte
vertrok, zij het dat er nu geen haast bij zal zijn. Het vieren van
de uittocht uit Egypte in het Pascha dient het vertrouwen op God:
Hij zal wéér bevrijden.. Zo roept ook het avondmaal de
gebeurtenissen uit het verleden op, omdat het een Heer betreft
die leeft. De overgang van psalm 143 wil zich bij uitstek aan het
avondmaal voltrekken: "Ik overpeins al uw daden... ? ...ik strek
mijn handen naar U uit." De Heer van toen is de Heer van nu.
Deze Jezus is nu de Heer die zijn leven voor je overheeft en voor
je zorgt. Hij is nu de hogepriester die voorbede voor je doet,
Hebreeën 7: 25. En Hij maakt zich op om straks bruiloftsmaal van
het Lam met ons te vieren, Openbaring 19: 7, 9.

Opvallend is dat het bij het gedenken aan het avondmaal gaat om
een persoon. Deze maaltijd dient tot zijn gedachtenis. Dat is
belangrijk. Het avondmaal brengt ons in contact met de persoon
van Christus, in zijn liefde voor ons, aan wie wij ons leven te
danken hebben. Hij komt in het avondmaal heel dichtbij. Je kunt
zijn liefde bijna tasten. Aan het avondmaal strek je de handen
naar Hém uit. Daar wordt ook het verlangen geboren en
aangewakkerd om Hem bij je te hebben. Niet toevallig wordt de
gebedsroep ´Maranatha!´ aangeheven bij het avondmaal. (I
Korinthiërs 16: 22) De gemeente die in de maaltijd Hemzelf
sacramenteel bij zich krijgt, roept hartstochtelijk: "Kom, Heer!"
Dat is echt een verlangen naar Hém, en niet alleen naar de
vernieuwde wereld. Paulus heeft gezegd: "Ik verlang met Christus
te zijn, want dat is verreweg het beste." (Filippenzen 1: 23)
Daaruit spreekt de ontdekking dat Christus het diepste en grootste
in het mensenleven brengt: de liefde van God. Het gedenkteken
van het avondmaal staat in tussen het verleden en de toekomst:
het verleden van Christus´ machtige liefdedaad, en de toekomst
van zijn liefdevolle nabijheid. Als zodanig brengt het ons in
contact met de liefde van God.

Het is daarom dat ik bij het begin van de preek zei dat het
avondmaal niet te overschatten is, nu wij in een situatie leven
waarin wij zo hartstochtelijk op zoek zijn naar ervaringen van Gods
liefde. Er gebeuren dingen in de wereld en in ons leven die ons
mismoedig kunnen maken: waar is nu God in zijn liefde? Het
avondmaal dient zich aan als een middel om toch wel degelijk Gods
liefde te ervaren. Het helpt ons om ons te concentreren op
Christus, die ons in verleden en toekomst de warme liefde van God
bewijst. Dat gaat niet vanzelf. Je moet avondmaal leren vieren;
het is een geheimenis, dat alleen spreekt voor wie ontdekt heeft
dat God zijn liefde aan ons bewijst in Christus. Wij zijn voor de
ontmoeting met God aan het avondmaal ook aangewezen op de
Heilige Geest. Maar je mag het ook omdraaien: de Geest benut dit
bijzondere gedenkteken. Loop daaraan dus niet voorbij in je drang
om iets van God te ervaren. Bedenk, integendeel, dat de Geest ons
met de liefde van Christus verbindt, juist waar wij tot Christus´
gedachtenis eten en drinken.


Amen