Preek over Spreuken 26:1-12

Anders dan de dieren zitten wij mensen niet zo in elkaar, dat ons
leven automatisch aan de bedoeling beantwoordt. Wij kunnen ons
leven verprutsen, zo, dat aan het eind van ons leven een negatief
oordeel geveld moet worden: "Deze mens is niet geworden wat
ervan verwacht mocht worden. Dat betekent, dat er een risico
verbonden is aan leven als mens: de kans bestaat dat wij van ons
leven onvoldoende terecht brengen. Soms hoor je dat mensen ook
zeggen: "Ik heb mijn leven verprutst. Ik ben een mislukkeling. Ik
heb de kansen die ik gekregen heb niet benut."
Eigenlijk is het verbazingwekkend dat daar niet meer over te doen
is. Je zou mogen verwachten dat ieder mens driftig op zoek gaat
naar de manier om het leven er wel goed af te brengen. Maar het
is net alsof tegenwoordig iedereen maar op goed geluk wat aan
leeft en ziet wat ervan komt. Grenzeloos oppervlakkig is dat. Ons
leven is veel te kostbaar om niet zwaar te tillen aan het risico dat
we het verprutsen. Het kan anders. Allerlei filosofieën,
levensbeschouwingen en godsdiensten willen mensen helpen om het
leven goed aan te pakken. Ook de christelijke godsdienst heeft die
pretentie. Het christendom wijst een bepaalde weg en zegt:
"Als je het zo doet, zal je leven aan het doel beantwoorden."
Dat is de weg van de wijsheid. Daar tegenover staat dus de weg
van de dwaasheid: wie dwaas leeft, die verprutst zijn leven. Over
die dwaasheid gaat het vanmiddag. Nogal vaak namelijk gaat het
daarover in de Bijbel, over dwaasheid. We worden daarmee
gewaarschuwd: "Zo niet!" Ik ga in deze preek het bijbelse profiel
van de ´dwaas´ met u na, om vervolgens die waarschuwing ter
harte te nemen.

In het boek Spreuken worden een aantal trekken van de dwaas
beschreven. Ik zet ze op een rij.
1. ´Dwaas handelen´ houdt in onbezonnen, niet overdacht te
werk gaan, vgl. 30:32 (Statenvertaling). Zo gezien doet bijna
iedereen wel eens iets dwaas´. Erger wordt het als je bij de grote
beslissingen van het leven niet overdacht te werk gaat. Sommige
mensen storten zich onbezonnen in een huwelijk, of in een sekte.
De gevolgen kunnen vreselijk zijn. Dwaasheid begint dus daarmee,
dat je niet goed nadenkt. Enkel met ´op je gevoel leven´ kom je
er niet! De houding die ik zo-even beschreef, van mensen die op
goed geluk leven en zien wat ervan komt, is als zodanig dus al
´dwaas´. Wijsheid begint ermee dat je je realiseert welke risico´s
het leven heeft en zoekt hoe je kunt voorkomen dat je leven
mislukt.
2. Dwaasheid heeft vervolgens alles te maken met éigen-
wijsheid. Vgl. Spreuken 12:15; 28:26 en ook 26:12. Het is dwaas
om te denken dat je het allemaal wel weet en kunt. Dat is niet zo!
Een mens heeft wegwijzers nodig, goede raad. Het lijkt wel heel
stoer om alles zelf uit te vogelen maar het is heel riskant.
3. In samenhang daarmee schetst de Bijbel de dwaasheid als een
verzet tegen God. Natuurlijk: als je denkt dat je het allemaal zelf
wel weet en kunt is God met zijn openbaring wel de laatste die je
kunt gebruiken. Daar loopt dwaasheid volgens de Bijbel dan ook op
uit: op het korzelig van je afschudden van God. Zie psalm 14: 1.
Hoe zou je wat van je leven terecht kunnen brengen als je de
Schepper ervan negeert? Overigens betreft het in psalm 14: 1 wat
we noemen ´praktisch atheïsme´. De uitspraak "Er is geen God" is
hier niet de vrucht van diep nadenken (´theoretisch atheïsme´)
maar een praktische levenshouding, die dicht aanligt tegen een
goddeloze levensstijl (vgl. psalm 10: 4).
4. De mensen die als ´dwaas´ gekarakteriseerd kunnen worden
zijn met dat al absoluut onbruikbaar. Je hebt niets aan ze,
Spreuken 26:6,10. ´Nietsnutten´ zijn het, vgl. Nabal, ´een man
van niets´, I Samuël 25: 25. Er is niets met ze te beginnen.
Daarom is het ongerijmd om eer aan een dwaas te bewijzen,
Spreuken 26: 1, 8. Het is erg om het te moeten zeggen: met een
dwaas is niets te beginnen. Zelfs als zo iemand een wijs woord in
de mond neemt slaat het nog steeds nergens op, Spreuken 26: 7, 9.
Je moet een dwaas dan ook niet al te serieus nemen, Spreuken 26: 4, 5.
Soms kun je maar beter niks terugzeggen, vs 4; een
andere keer is het juist weer beter om hem met gelijke munt
terug te betalen, vs 5. Maar neem het niet al te serieus: het is
verspilde moeite.
5. Uiteindelijk geldt de dwaas als iemand die zichzelf te gronde
richt, Spreuken 1: 32. Zo blijkt ´dwaasheid´ er dus inderdaad op
uit te lopen dat je je leven verprutst. Anderen hebben niets aan
je; je richt jezelf te gronde. Je leven is - een mislukking.
Het is een afschrikwekkend beeld dat de Bijbel van de dwaas
schetst.
Ik wil er drie dingen van zeggen.
1. Het is dus een reëel risico, dat je als mens ´mislukt´.
Daarom is de bijbelse verkondiging niet vrijblijvend. Het is
veelbetekenend dat de Here Jezus de bergrede afsluit met de
gelijkenis van ´tweeërlei fundament´, Mattheüs 7: 24-27. Wie
niet naar Hem luistert, is als een dwaas en loopt werkelijk groot
risico! Het is goed om je van die klem bewust te zijn. Jezus is
niet gekomen om ons leven aangenamer te maken, of dieper. Hij is
gekomen om ons voor verongelukken te behoeden!
2. Uit die gelijkenis blijkt ook dat ´dwaasheid´ heel dichtbij kan
liggen. Het beeld dat Spreuken 26 schetst is dat van voldragen
dwaasheid, van dwaasheid die tot volkomen ontwikkeling gekomen
is. Zulke dwaasheid kun je inderdaad tegenkomen in sommige
mensen, vgl. Nabal, en tegenwoordig... vul zelf maar namen is, als
u denkt dat u dat kunt verantwoorden. Maar maak het je niet te
gemakkelijk en denk niet dat ´dwaasheid´ per definitie een ´ver
van mijn bed-show´ is. Nee, wijzelf worden door de dwaasheid
bedreigd, in zoverre het in ons aller hart zit om het allemaal zelf
uit te vogelen en we diep in ons hart een houding kunnen hebben
ten opzichte van Jezus die hierop neerkomt: "Hij kan me nog meer
vertellen..." Jezus´ woorden zijn in de eerste plaats voor ons
kerkmensen klemmend. Het kan óns gebeuren, dat wij al die goede
woorden van Hem in de mond nemen terwijl ze nergens op slaan.
Meer dan eens heeft de kerk helaas een on-wijze uitstraling
gehad... Daarom: het komt er echt op aan dat we ons aan Jezus
storen en naar Hem luisteren.
3. Jezus maakt duidelijk dat het welslagen van ons leven gegeven
is met heel andere dingen dan wij gewoonlijk denken. Het gaat dus
niet om carrière maken, om naam maken, om aanzien te verwerven.
Een mens is niet pas goed gelukt als ie gelukkig getrouwd is, of
een lintje krijgt. Nee, het zit ´m in heel andere dingen. Kijk maar
naar de mensen die Jezus om zich een verzamelt: hoeren,
tollenaars, armen, enzovoorts. Geen van alle mensen wier leven
´gelukt´ is. Maar zij leven van vergeving en ontferming, en dat
maakt alles anders! Het gaat bij de bijbelse wijsheid om eenvoudig
leven met God, om leerling van Christus willen zijn, om de
bereidheid van Jezus te leren wat het echte leven is: in geloof,
hoop en liefde.
Dat zijn andere waarden dan de wereld ons verkondigt. Geen
wonder, dat volgens Paulus de bijbelse wijsheid in de ogen van de
wereld geldt als dwaasheid, en dat - omgekeerd de wijsheid van de
wereld geldt als dwaasheid voor God, I Corinthiërs 3: 19. Vandaar
dat merkwaardige advies: "Indien iemand onder u meent wijs te
zijn in deze tijd, hij worde dwaas, om wijs te worden," I
Corinthiërs 3: 18. Dat wil dus zeggen: trek je niets aan van wat
de wereld vindt. Luister nu maar gewoon naar de Here Jezus. Leef
maar eenvoudig met God. Want dat is de ware wijsheid. Dan komt
het ook met jouw leven goed!


Amen