Preek over 1 Koningen 21

Naar aanleiding van de terreuraanslagen in de VS heb ik overwogen om de serie preken over Elia los te laten. Maar al zoekend naar woorden van troost en bemoediging, kwam juist dit Schriftgedeelte op mij af als een deel dat duidelijk maakt dat alleen bij God recht en genade te vinden zijn.

Een Israëlische krant (Jerusalem Post) schreef na de terreurdaden van afgelopen dinsdag het volgende: Begrippen als goed en kwaad zijn lang uit de mode geweest, maar we moeten opnieuw leren in die termen te denken. We zijn eraan gewend geraakt overal de scherpe kanten van af te vijlen, zodat de kloof die vroeger bestond tussen goed en kwaad teruggebracht is tot een kwestie van opvatting. Maar het feit dat er in de wereld mensen zijn die bereid zijn een vliegtuig vol onschuldige mensen te laten neerstorten op een gebouw vol onschuldige mensen, moet het besef van het bestaan van 'het kwaad' weer doen herleven.De Bijbel helpt niet weinig om die diepte in onze levens- en wereldbeschouwing aan te brengen. Hier in I Koningen 21 gebeurt dat in de merkwaardige zinsnede dat Achab 'zich verkocht heeft om te doen wat kwaad is in de ogen van de HERE', vs 20, 25. De nadruk ligt hier op de uitdrukking 'zich verkopen'. 'Kwaad doen in de ogen van de HERE': dat overkomt ieder mens, ook een christen. Maar het maakt uit of je ertegen strijdt, dan wel het tot een koers maakt. Bij Achab is dat laatste gebeurd. Hij heeft zich uitgeleverd aan dat kwaad. 'Het kwaad' wordt hier opgevat als een macht die je in zijn greep kan krijgen. Achab heeft dat laten gebeuren. Het lijkt me, dat dat motief in de Europese literatuur is teruggekeerd in die zin, dat men er wel van heeft gesproken dat iemand zijn ziel aan de duivel verkocht. Wat een gruwelijke mogelijkheid. Toch lijkt deze manier van spreken de enige manier om recht te doen aan de onbeschrijflijke gebeurtenissen van afgelopen dinsdag. Mensen hebben zich verkocht om kwaad te doen. Daar dienen we als christenen op bedacht te zijn. Wees niet naïef; besef dat er werkelijk een macht van het kwaad is, en dat soms mensen hun ziel daaraan verkopen.

De verteller gaat in vs 25 nog een stap verder als hij zegt, dat er "nooit iemand is geweest die zich zó verkocht heeft als Achab om te doen wat kwaad is in de ogen van de HERE." Dat lijkt overdreven: was Achab nu werkelijk meer in de macht van het kwade dan bijv. Kaïn die zijn broer vermoordde? Het is zaak om hier op Achabs positie te letten. De man was koning, en als zodanig aangesteld om het recht van de Israëlieten te behartigen. Het verschrikkelijke is, dat hij vooropgaat in de schending van dat recht. Naboth beroept zich in vs 3 voor zijn weigering om zijn wijngaard aan Achab over te dragen op het oude Mozaïsche recht, dat bepaalde dat iedere boer zijn eigen stuk grond kreeg dat zijn familie voor altijd zou toebehoren als bron van levensonderhoud. Achabs voorstel ging lijnrecht tegen dat recht in. Uit vs 6 blijkt dat hij de 'erfenisgedachte' niet heeft opgemerkt, of heeft willen opmerken. De koning had lak aan het recht. Daarvoor in de plaats kwam de oud-oosterse ideologie dat de koning recht heeft op alles. Hier wreekt zich Achabs religieuze keuze! Het is onthutsend om te lezen hoe dat uitmondt in een totale onmenselijkheid. Zie vs 16: de mens Naboth telt niet. De wijngaard: daar gaat het om. Geld wint het, of ideologie, of zelfs religie. Daartegenover staat de reactie van de HERE: "Jij hebt gemoord!", vs 19. Zo gaat Achab als koning voorop op een fatale weg. Met hem dreigt Israël weg te zinken in de onmenselijkheid. Dat is in deze vorm nieuw in Israëls geschiedenis: "Nooit is er iemand geweest die zich zo verkocht heeft als Achab...". Dit accent op doorbraken naar nieuwe, ongehoorde fenomenen in de geschiedenis is typisch bijbels: de geschiedenis gaat voort. Er ontwikkelen zich nieuwe dingen, van de zijde van God, maar ook van de zijde van het kwaad. Steeds nieuwe hoogtepunten in het kwade doen zich voor. Dat was ons gevoel afgelopen dinsdag: zoiets gruwelijks hadden we nog niet eerder gezien. Vergelijk het gevoel toen na de oorlog de omvang bekend werd van het kwaad dat zich in Auschwitz voltrokken had. Er zit ontwikkeling in de geschiedenis, ook het kwade ontwikkelt zich. Dat betekent dat we van kwaad naar erger gaan. Gruwelijk - apocalyptisch. Ook hiervan geldt: wees erop bedacht als christen. Wees niet naïef.

Als het kwaad geschied is horen wij van de HERE God. Niet eerder. Maar als Hij in actie komt, laat Hij duidelijk merken dat Hij aan de zijde van Naboth staat: Hij reageert met de aanzegging van oordeel. Elia 'vindt' Achab, vs 20, en wel op de plaats des onheils, 'in de wijngaard', vs 17. Het is de taak van Elia om vergelding aan te kondigen. De HERE aanvaardt de weerzinwekkende misdaad van Achab niet. Hij hoort het bloed van de onschuldigen roepen, vgl. Matth.23: 35. Opvallend is dat er bij de HERE ook in deze geschiedenis ontferming is, vs 29. Hij stelt het oordeel uit vanwege Achabs verootmoediging. Maar afzien van het oordeel doet Hij niet. Daarvoor is zijn liefde voor Naboth te groot. Typerend voor de bijbel, deze twee lijnen: ontferming en oordeel. Béide komen in zijn beleid tot gelding. Vandaar dat de tegenhanger van het kwade, het goede, in de Bijbel niet op deze aarde gezocht wordt. "Waarom noemt gij Mij goed?" vraagt de Here Jezus aan de rijke jongeling. "Niemand is goed dan God alleen." (Marcus 10:17,18) Inderdaad: de strijd tussen goed en kwaad valt niet samen met welke oorlog in deze wereld dan ook. Geen macht, geen rijk ter wereld heeft het recht zich 'goed' te noemen - ook Amerika niet. Echt 'goed', in alle volkomenheid en zuiverheid, is alleen God. Vandaar, dat ook uiteindelijk alleen van hem 'recht' is te verwachten. Dat betekent niet dat op aarde zou moeten worden afgezien van recht en vergelding. Vgl. Romeinen 13:4. Maar die volmaakte combinatie van vergelding en ontferming, die hebben wij alleen van God te verwachten.

Zo gaan wij volgens het evangelie de grote rechtzetting tegemoet. Midden in de geloofsbelijdenis staat, dat Jezus Christus komt "om te oordelen de levenden en de doden." Dat is, zoals de NGB in artikel 37 treffend becommentarieert, enerzijds "schrikwekkend en angstaanjagend voor de bozen en goddelozen"; anderzijds "zeer begeerlijk en troostrijk voor de vromen en uitverkorenen." De HERE hoort het roepen van de vermoorden. Hij weet dat het aardse recht gebrekkig is. Het is zijn taak, als de Allerhoogste Koning, om recht te doen. Hij combineert dat op een voor ons onbegrijpelijke wijze met ontferming voor zondaren. Maar vergis u niet: de component van het oordeel mogen wij er niet uithalen. Als wij dat doen, nemen wij Gods gevoel voor rechtvaardigheid niet serieus. Het boze gaat Hij wegdoen. Laten wij zo openstaan voor zijn voleinding van de geschiedenis. Hoe het eruit gaat zien - het is aan God om daar vorm aan te geven. Maar we mogen er vertrouwen in hebben dat het 'goed' zal zijn. Jezus Christus komt om te oordelen. Degene die het oordeel velt is: Jezus Christus, de Middelaar die voor ons gekruisigd is. Laten wij vanwege Hem opzien naar God in een roep om recht én genade. Amen.

Tijdens deze dienst is door een gemeentelid op mijn verzoek een speciale voorbede gehouden naar aanleiding van de verschrikkelijke gebeurtenissen in New York en Washington. De inleidende gedachten vindt u hieronder. Het gebed zelf leent zich niet voor publicatie op het Internet.

Overwegingen bij de aanslagen in Amerika.

Gedachten naar aanleiding van de aanslagen op het WTC in New York en op het Pentagon in Washington op 11 september 2001. Wat kan er gezegd worden zonder sentimenteel te worden of hoe kun je de verbijstering onder woorden brengen of wat zou je kunnen zeggen zonder te herhalen wat al overal gezegd of geschreven is? Steeds zie je die gigantische gebouwen voor je, het vliegtuig dat er helemaal in verdwijnt, de enorme explosie en de geweldige stofwolken bij het instorten. Steeds denk je aan de vele, vele mensen die er op dat moment in werkten en die verrast werden door het einde, en aan hen die nog leven onder het puin. Steeds ook denk je aan de vele hulpverleners en aan wat zij nog te verwerken krijgen. Daarom is het goed te bidden om ontferming voor de nabestaanden en om uithoudings- en incasseringsvermogen voor de nog levenden onder het puin en de hulpverleners. Een vliegtuig kapen en opzettelijk een hoog gebouw invliegen waar duizenden mensen werken en dat ook nog een paar keer direct na elkaar? Schandelijk, misdadig, geestesziek! Het zijn maar drie woorden voor iets dat we niet kunnen bevatten. We zijn geschokt over zo'n brute daad van geweld. We vragen ons verbijsterd af hoe mensen tot zoiets kunnen komen. Op grond van een ziekelijk fanatisme kan zoiets bedacht worden. Maar dat is niet genoeg. Fanatisme moet aangevuld worden met óf een diepe niets ontziende haat óf een totále wanhoop. Zou het wanhoop zijn, dan zou je verwachten dat er iemand een boodschap zou uitsturen, iemand zou zich er dan verantwoordelijk voor stellen én tegelijkertijd laten weten waardoor men tot deze daad was gekomen. Dat is niet gebeurd en daarom moeten we vermoeden dat het gaat om een diepe niets en niemand ontziende haat. Maar wat kan een zo diepe haat veroorzaken? Over welke aspecten hebben we het dan? Wat moet een land of een volk doen om zoveel agressie te kweken? De kranten staan vol met analyses, leerzaam en waard om naar te luisteren. Maar het antwoord wordt niet gegeven in een krant. Alleen het evangelie kent een antwoord op haat: liefde bewijzen. Maar hoe doe je dat als maatschappij, als staat? Daarom is het goed te bidden om juist nu te leren liefhebben.

Maar er is meer aan de hand! De schok is groter dan bij een andere ramp, zelfs als er vele duizenden doden bij vallen. Denkt u maar aan de aardbeving in Turkije met meer dan 10.000 doden! Vaak vindt het ver van ons bed plaats. Een natuurramp schokt ons en we staan direct klaar met hulp, maar ook moeten we eerlijk bekennen dat we er weer snel mee klaar zijn: het leven gaat meestal weer gauw zijn eigen gang. Zo gaat het meestal ook met geweld en onderdrukking. Wie maakt zich hier werkelijk druk om Tsjetsjenië, de wederzijdse moordpartijen tussen Hutu's en Tutsi's, de al jaren durende bezetting van Tibet door de Chinezen? Zo kan ik nog heel lang doorgaan. Ieder jaar vallen er veel meer dan tienduizend doden, alleen al door menselijk geweld. En dan noem ik nog niet eens de vele duizenden doden wereldwijd door ons verkeersgedrag. Waarom dan nu zo'n schok? Dat we ons er nu zo extra mee verbonden voelen, komt doordat we het ervaren als een aanslag op onszelf! We zijn door de recente geschiedenis met huid en haar verbonden met Amerika en de Amerikanen. Onze eigen economie hangt sterk van de hunne af. Als Wallstreet kucht, is de beurs hier zwaar verkouden. Onze technologie, onze veiligheid en nog veel meer, zijn verweven met de Amerikanen en Amerika, ja, zelfs onze kerken zijn in hun denken en doen niet los van hen. Deze aanslag was er een op ons! Dát schokt en verbijstert meer dan wat ook. Dát slaat de zekerheid uit je bestaan: onze westerse maatschappij laat anderen niet onberoerd, erger nog: raakt anderen zó dat ze ons gaan haten! Als je het gemeenschappelijke element uit de meeste commentaren beziet, blijkt het meestal te gaan om de steeds groter wordende kloof tussen arm en rijk, om onze onbeschaamde rijkdom tegenover de bittere armoede elders, om het verschil tussen hen die alles al hebben en nog meer willen en hen die nooit iets hebben gehad en het ook nooit zullen krijgen, en om het verschil tussen de rijken die hun recht kunnen kopen en de rechtelozen. En deze armen en rechtelozen, zijn vooral mensen in niet-westerse landen! We zijn nooit eerder zó hard met onze neus op deze feiten, op dit onrecht gedrukt! Daarom is het goed onze God te vragen of Hij ons helpen wil om onszelf eens onder de loep te nemen en ons maatschappelijk gedrag te toetsen aan zijn woord. De zegswijze: "Verbeter de wereld, begin bij jezelf" krijgt hierdoor een indringende betekenis.

Maar er is nog meer: tenminste in een deel van de nieuwsuitzendingen en in sommige publicaties wordt er gewezen naar de Islam als oorzaak. Maar is dat juist? Hebben vooral christenen geen heel lange geschiedenis van moord en doodslag in naam van Christus op hun geweten: kruistochten, brandstapels, vervolgingen? Wat gebeurt er tegenwoordig nog in Noord Ierland? Christenen die elkaar letterlijk vermoorden en God er bij aanroepen. Of wat gebeurt er in Israël, waar met een beroep op God, Palestijnen onderdrukt worden en ieder uitzicht op een menswaardig bestaan ontnomen wordt? Laten wij ons nooit laten verleiden om iedere moslim te veroordelen vanwege een paar fanatici die het martelaarschap verheerlijken - alsof dat óns vreemd is. Laten wij, juist wij, meer dan wie ook mild zijn en ons inspannen om Gods naam groot te maken door woorden én daden. Daarom is het goed te bidden voor mildheid en verdraagzaamheid en om wijsheid om door óns gedrag Gods naam te verheerlijken. We hebben ontdekt dat we ons niet effectief kunnen verdedigen tegen dit soort terreur. Een open maatschappij als de onze kan dat niet. Net zomin als iemand die principieel geweldloos is een antwoord op geweld heeft zonder zichzelf te verloochenen, evenmin kan onze maatschappij haar burgers effectief beschermen zonder vrijheid en recht geweld aan te doen en dus haar eigen basis te beschadigen. De oorlogstaal die door de Amerikaanse regering wordt gebezigd, is wel is waar begrijpelijk, maar óók zeer zorgelijk. Bob Dylan zong al jaren geleden dat God aan de kant staat van het land waarin je geboren bent. Maar de natie die dit belichaamt en die zichzelf graag ziet als "Gods own country" en wiens president graag zijn geloof in het openbaar toont, heeft er nog geen blijk van gegeven vóór alles het recht te willen laten zegevieren. Men kiest voor oorlog. Die keuze maakt de weg vrij voor wraak en wraak betekent onrecht. En nieuw onrecht zal weer nieuwe terreurdaden oproepen. Daarom is het goed te bidden voor recht en gerechtigheid en wijsheid voor de leiders van de westerse wereld. Immers onrecht kan niet ongedaan gemaakt worden door nieuw onrecht te begaan. Er is nog veel meer te zeggen, maar dat heeft geen zin. Ieder van ons heeft, afhankelijk van de eigen geschiedenis, zo zijn of haar eigen gedachten over het gebeurde. Maar één ding is nog noodzakelijk om op te merken: deze verschrikkelijke gebeurtenissen hebben de hele westerse wereld duidelijk gemaakt dat we bij onze eigen grens zijn gekomen: we hebben onszelf en ons bezit te lief.

Helaas geeft Amerika ook hierin het voorbeeld: nog maar kort geleden zei president Bush dat enige energiebesparing ten gunste van wereldwijde klimatologische verbetering voor hem onbespreekbaar is - het zou de Amerikaanse economie kunnen schaden! Wat je ook denkt over onze westerse maatschappij, vrijheid en welvaart: we zijn met elkaar niet in staat om blijvend vrede, recht en welvaart te brengen. Uiteindelijk blijkt ons optreden hooguit in staat om wapengeweld tijdelijk te keren. De honger wíllen we niet uitroeien: alleen al de dagelijkse kosten voor bewapening wereldwijd zijn voldoende om iedereen te voeden, maar we blijven wapens maken, ontwikkelen, kopen en verkopen. Ook de armoede houden we in stand door onze producten tegen veel te lage lonen in arme landen te laten maken, opdat wij kunnen blijven concurreren en consumeren. Ziekten worden niet met inzet van ál onze krachten bestreden, namelijk precies zover als de farmaceutische industrie ons toelaat. Denkt u maar aan het beschamende proces dat Zuid Afrika moest voeren voor goedkopere medicijnen tegen AIDS. Dit zijn maar een paar voorbeelden van onze eigen menselijke grenzen. Daarom is het goed te bidden om de komst van Gods koninkrijk.

Amen