Preek over De tien geboden 4

Het vierde gebod uit Exodus 20: 8-11 en Deuteronomium 5: 12-15 Gedenk de sabbatdag, dat gij die heiligt. Zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen. Maar de zevende dag is de sabbat van de Here, uw God. Dan zult gij geen werk doen, gij noch uw zoon, noch uw dochter, noch uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd, noch uw vee, noch de vreemdeling die in uw steden woont. Want in zes dagen heeft de Here de hemel en de aarde gemaakt, de zee en al wat daar in is. En Hij rustte op de zevende dag. Daarom zegende de Here de sabbatdag en heiligde die Onderhoud de sabbatdag, dat gij die heiligt, zoals de Here, uw God, u geboden heeft. Zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen. Maar de zevende dag is de sabbat van de Here, uw God. Dan zult gij geen werk doen, gij noch uw zoon, noch uw dochter, noch uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd, noch uw rund, noch uw ezel, noch uw overige vee, noch de vreemdeling die in uw steden woont, opdat uw dienstknecht en uw dienstmaagd rusten zoals gij. Want gij zult gedenken, dat gij dienstknechten in het land Egypte geweest zijt en dat de Here, uw God, u vandaar heeft uitgeleid met een sterke hand en met een uitgestrekte arm. Daarom heeft u de Here, uw God, geboden de sabbatdag te houden.

Vier de sabbat. Het moet een bijzondere dag voor je zijn, zoals ik, de Heer, je God, bevolen heb. Zes dagen heb je om te werken, maar de zevende dag, de sabbat, is een vrije dag die aan mij gewijd is. Verricht dan geen enkel werk. Dat geldt voor jezelf, je zoon, je dochter, je slaaf en je slavin. Het geldt ook voor je vee, of het nu je koe is of je ezel. Het geldt ook voor de vreemdeling die in je stad woont. Je slaven moeten rust nemen net als jezelf. Vergeet het niet: jullie waren slaven in Egypte. Maar Ik, de Heer, je God, heb je daar weggehaald. Krachtig greep ik toen in, hard trad Ik op. Daarom heb Ik je opgedragen de sabbat te vieren Geliefden in onze Here Jezus Christus

Om het vierde gebod is altijd veel te doen geweest. En altijd weer is het een strijd om de grenzen. Hoe ver mag je gaan? Wat mag nog net wel en wat kan niet meer? Sommigen, zoals de Farizeeën, waarin daar in erg precies. Op sabbat mocht je eigenlijk helemaal niets. Een paar meter lopen, een paar steken breien, en daarmee hield het op. Dat soort regels kennen we ook uit ons eigen kerkelijke leven: Een zondagsteek houdt geen week. Zo werd de sabbat een dag van verplicht niets doen. Men mocht niets en zeker niet iets dat leuk was. Zo was het met de sabbat en zo ging het met de zondag. Inmiddels gaat het precieze er steeds meer af. De grenzen worden stukje bij beetje verlegd. Het wandelen werd fietsen, het fietsen autorijden. Ook werken op zondag wordt steeds meer gewoon. In een 24-uurs-economie ontkom je er niet meer aan, zo lijkt. Maar sporten op zondag mag dan weer niet. Er zijn nu eenmaal grenzen. Ook nu nog.

Deze aandacht voor de grenzen en het verleggen daarvan heeft iets opmerkelijks. Vraag is namelijk steeds: in hoeverre die ene dag, de sabbat op de andere zes mag lijken? Men zoekt naar mogelijkheden om de sabbat steeds meer aan te passen aan rest van de week. In de bijbel is de beweging echter juist omgekeerd. De sabbat probeert zich uit te breiden over de andere dagen. De sabbat staat model voor de andere. Het is de bedoeling dat de rest van de week op de sabbat gaat lijken. In de bijbel zie je een tendens om de zes overige dagen als die ene te maken. We halen die ene niet naar beneden, maar de andere zes omhoog. In het verlengde daarvan wordt dan ook niet het aparte, worden niet de verschillen, maar de overeenkomsten benadrukt. In dat licht maakt het niet meer uit of we over sabbat of zondag spreken. Aan de discussie over de relatie tussen die twee ga ik in dit verband dan ook voorbij. De eerste of laatste dag van de week is bijzaak. Sabbat: een kwestie van vertrouwen. o Rusten van onze werken.o Vieren van Gods daden.a. Rusten van onze werken; Het vierde van de tien geboden valt enigszins uit de toon, omdat het - evenals het vijfde - positief inzet. Het gaat er niet om iets na te laten, maar juist om iets te doen. Gedenk of onderhoud de sabbat: een gebod om te rusten. Een gelovig mens moet van ophouden weten. Zes dagen werken is meer dan genoeg. Het leven is meer dan sloven en slaven. God gunt en geeft een mens zijn rust. Hij geeft de mens zijn sabbat. Wij denken daarbij vaak aan één dag. Maar de bijbel spreekt in Leviticus 23-25 over sabbatten. Ja, u hoort het goed: een meervoud. Allereerst de wekelijkse sabbat: de sabbatdagen. De sabbatdag vormt de basis voor alle andere. Dan de feesttijden: de sabbatweken. Dat zijn de joodse feesten van Pascha, feest der weken en het loofhuttenfeest. Elk jaar komen deze feestweken terug. Naast de dagen en de weken zijn er dan ook nog jaren. Leviticus 25 noemt het sabbatsjaar en het jubeljaar. Eenmaal in de zeven jaar werd het sabbatsjaar gevierd. Het was een jaar van rust, voor mens en dier, land en aardbodem. Het jubeljaar werd eenmaal in de zeven sabbatsjaren gevierd. In dat jaar werd schoon schip gemaakt. Alles en iedereen kreeg zijn vrijheid en oorspronkelijk bezit weer terug. Iedereen mocht schuldenvrij en met een schone lei beginnen in het jubeljaar. Zeven dagen, zeven weken, zeven maanden, zeven jaren, zeven sabbatsjaren De gemeente komt als het ware steeds meer tot rust. En meer dan de gemeente alleen. Heel de schepping. Mens én dier én land komen op adem. Bedenkt u daarbij dat het moest gebeuren in een agrarische samenleving. Er is slecht weer op komst, en je oogst dreigt verloren te gaan. En dan vraagt de Here je om sabbat te houden. Het onderhouden van het sabbatsjaar gaat nog verder. Is dat in een agrarische samenleving geen onmogelijke opgave?! Een jaar lang je land braak laten liggen. Waar moet je dan van leven? Supermarkten, koelkasten en diepvrieskisten kende men niet. Als klap op de vuurpijl volgt dan nog het jubeljaar. Je hebt met veel moeite goed geboerd en hebt er wat land bij kunnen kopen. En dat moet je in het jubeljaar weer teruggeven aan de oorspronkelijke eigenaar of zijn familie. Is dat niet om gek van te worden? Al die sabbatten bedreigen je bestaan. In de praktijk heeft Israël er dan ook niet veel van terechtgebracht. De ballingschap van Israël gaf ook het land de gemiste sabbatten terug Zo blijkt de sabbat voor alles een kwestie van vertrouwen. In het bijbelboek Exodus (hoofdstuk 31) heet de sabbat: teken van het verbond. Je zou de sabbat een graadmeter van geloof kunnen noemen. Juist het onderhouden van de sabbat laat zien hoe het met ons vertrouwen op God gesteld is. Een gelovige is iemand die van ophouden weet. Ten diepste hangt ons heil en ons leven niet van eigen inspanning af. Werken is goed, maar er zijn grenzen. Maar rusten is meer dan niet werken. Zoals vrede meer is dan geen oorlog. Rusten heeft twee kanten. Het gaat om rusten van eigen werken én rust vinden in het werk van God. Rusten in God b. Vieren van Gods daden. Het onderhouden van de sabbatten begint met ophouden, maar daar blijft het niet bij. Naast het rusten van onze eigen werken is er het vieren van Gods werken. De reden voor dat vieren geeft Psalm 78 (zie berijming). Wij vergeten snel en veel. Zeker onze bevrijding. De geschiedenis van Israël en de kerkgeschiedenis laten dat zien. En juist die bevrijding is het hart van de sabbat, de rust. Om tot rust te komen hebben we aandacht voor Gods werken nodig. Daarom heet rustdag ook de sabbat voor de Here. Zijn werken maken op die dag de dienst uit. We gedenken Zijn grote daden, we zoeken naar de actuele betekenis van machtige daden. Zo vieren we wat God heeft gedaan, Zijn werken van schepping en bevrijding.

Aan dat gedenken komen we uit onszelf meestal niet toe. Daarom werden op die dag in Israël ook heilige samenkomsten belegd. Gods werken werden en worden zo tot uitgangspunt voor onze bezigheden. Het is een heiliging van de tijd als het huwen van de tijd aan de eeuwigheid. Daarmee komt het dagelijks leven in het teken van het eeuwige te staan. De sabbat schept zo ruimte voor gedenken en verwachten om de vrijheid te kunnen leven. En zo is de sabbat veel meer dan vrije tijd. Het is een rusten in God. De zondag is veel meer dan op adem komen. Het is: op adem komen bij God. Zo heeft de sabbat twee kanten. Aan de ene kant is het een kans om te rusten van onze werken. Aan de andere kant schept de sabbat ruimte voor het vieren van de daden van God. Dat maakt, dat de sabbat een kwestie van vertrouwen is. Niet voor één dag per week, maar voor een heel leven.

Amen